روان شناسی و بیراهه کلینیک ترک بی حجابی

بر همین مبنا صحبت های یکی از مسئولان ستاد امر به معروف استان تهران درباره ضرورت تشکیل کلینیک ترک بی حجابی پرسش ها و نکته هایی را در ذهن ایجاد می کند:

• مخاطبان این کلینیک چندان مشخص نیستند. ایشان هدف از تشکیل این مرکز را «ارائه خدمات روان شناختی مشاوره ای و مددکاری به افرادی که تمایل به رعایت حجاب دارند و ممکن است به دلیل فشارهای اجتماعی یا تأثیرات محیطی در این زمینه دچار چالش شده باشند طراحی و به مرحله اجرا رسیده است.» این نظر که فشار هم رنگی سبب می شود که برخی از زنان به رغم میلشان حجاب را رعایت نکنند نیازمند پذیرش حداقل دو پیش فرض است که احتمالاً ایشان به آن ها توجهی نداشته اند.

پیش فرض اول چنین نظری این است که حجاب برای برخی زنان یک حکم شرعی الزام آور نیست و آن را صرفاً به عنوان یک قاعده اجتماعی در اثر هم رنگی پذیرفته اند و اکنون بر اثر تغییر نسبی قاعده اجتماعی در این زمینه و بازهم فشار هم رنگی و به رغم آن که خودشان مشکلی با آن ندارند ناچار به تغییر رفتار شده و حجاب از سر بر می دارند. چراکه اگر برای زنی حجاب یک حکم شرعی الزام آور تلقی شود و او رعایت آن را صرفاً برای رضایت خداوند درنظر بگیرد دیگر فشار اجتماعی در این زمینه تأثیری نخواهد داشت.

پیش فرض دوم نگاه مسئول محترم این است که اکثریت و یا تعداد زیادی از زنان جامعه ایرانی تمایل به رعایت حجاب ندارند و تعدادشان آن قدر زیاد است که می توانند باعث فشار شدید بر افرادی شوند که میل به رعایت حجاب دارند. چراکه در پدیده هم رنگی اصل اکثریت متغیر مهمی است. اما بعید است که ایشان زیر بار پذیرش چنین پیش فرض هایی بروند و بنابراین اگر این پیش فرض ها مقبول نباشد مدعای اصلی نیز مردود است.

• حال می رسیم به مخاطبان پنهان این طرح که به صراحت از آن ها اسمی برده نشده است ولی لابلای صحبت های مسئول محترم ستاد امر به معروف می توان دریافت که مخاطبان اصلی آن ها هستند: زنانی که پوششی بر سر ندارند.

از آن جایی که ایشان به طور شفاف در این باره سخن نگفته است نمی توان فهمید که این گروه از زنان جامعه ایران چگونه قرار است مخاطبان این کلینیک شوند. آیا قرار است به اجبار به این کلینیک فرستاده شوند؟ اگر چنین است که باید با صراحت و صدایی بلند اعلام کرد که بی توجه به این که بی حجابی را چگونه می توان به عنوان یک مشکل روان شناختی درنظر گرفت درمان روان شناختی یک موضوع کاملاً اختیاری است و اگر میل به درمان وجود نداشته باشد هیچ درمانگری حق ندارد مراجع را درمان کند. اولین و مهم ترین سوال یک درمانگر از یک مراجع باید این باشد که آیا به میل خود برای درمان آمده است یا خیر. و اگر پاسخ منفی است و او به اختیار خود به جلسه درمان نیامده درمانگری کاری غیراخلاقی عبث و حتی مُضر خواهد بود.

حال به سوال بعدی در این زمینه می رسیم که آیا بی حجابی را می توان یک مشکل روان شناختی نیازمند درمان دانست؟ پاسخ به این سوال را باید با درنظرگرفتن شرایط هر فرد ارائه کرد. برخی دختران و زنان ممکن است که مسئله ای با رعایت حجاب در چارچوب قوانین کشور نداشته باشند اما به این دلیل به آن بی توجهی می کنند که در برابر مرجع قدرت در خانواده خود که عمدتاً پدر است بایستند. بخش زیادی از این گروه دختران و زنان را می توان در خانواده های مذهبی دید که پذیرش فرزند دختر را مشروط به توجه او به اصول اعتقادی والدین می کنند: تو فقط وقتی خوبی که حجاب بر سر داشته باشی و اصول اعتقادی من والد را بپذیری. و چون این دختران مورد پذیرش غیرمشروط مرجع قدرت در خانواده شان قرار نمی گیرند در ملأ عام حجاب از سر برمی دارند تا مخالفتشان را با پذیرش غیرمشروط خویش اعلام کنند.

شاید این گروه از دختران و زنان تنها گروهی باشند که بتوان در یک درمان سیستمی قرارشان داد البته با حضور همه اعضای سیستم خانواده و صد البته منوط به رضایت کامل. آن چه در این گروه از زنان و دختران نیز نیازمند درمان است بی حجابی نیست که سیستم خانواده و رابطه مشروط و قضاوت گرا است که باید درمان شود.

اما گروهی از زنان و دختران جامعه ایرانی هستند که در چنین خانواده ای زندگی نمی کنند و صرفاً حجاب را بر اساس باورها و اعتقادات خود کاری موثر نمی دانند. این گروه را چگونه می توان درمان کرد؟ آیا اعتقادات شان را می توان تغییر داد؟ شاید! اما آموزه های تغییر نگرش در روان شناسی اجتماعی به ما نشان می دهند که راهی که طی چند دهه اخیر برای مقابله با بی حجابی برگزیده شده است از جمله طرح اخیر و شکل گیری کلینیک ترک بی حجابی بیراهه ای بیش نیست و به سرمنزل مقصود نمی رسد.

دختران و زنان ایرانی نیازمند پذیرش غیرمشروط توسط مراجع قدرت هستند. چنین نگاهی شفابخش است.

* روان شناس