استرداد دعوی یا دادخواست

استرداد دعوی و دادخواست دو مفهوم کلیدی اما متفاوت در فرآیند قضایی هستند که به خواهان اجازه می دهند از ادامه یک پرونده صرف نظر کند. این تصمیم، بسته به زمان و شرایط، پیامدهای حقوقی متفاوتی دارد که شناخت دقیق آن ها برای هر فرد درگیر پرونده ضروری است.

قصه پرونده های حقوقی، پر از فراز و نشیب و پیچیدگی هایی است که گاهی اوقات ما را حسابی گیج می کند. یکی از این پیچیدگی ها، همین استرداد دعوی یا استرداد دادخواست است. شاید اسمش به گوشتان خورده باشد، اما معنی دقیق و تفاوت های این دو حسابی مهم است. فکرش را بکنید، یک اشتباه کوچک در این زمینه می تواند کل روند پرونده تان را زیر و رو کند یا حتی باعث شود فرصت طرح مجدد دعوا را برای همیشه از دست بدهید. پس بیایید با هم ببینیم این دو مفهوم چطور کار می کنند و چه فرقی با هم دارند تا دیگر هیچ وقت سر این موضوع به دردسر نیفتیم.

مفهوم کلی استرداد در حقوق: یک نگاه ساده

ببینید، کلمه استرداد در زبان حقوقی یعنی پس گرفتن یا بازگرداندن چیزی. مثلاً وقتی می گوییم استرداد مال، یعنی مالی که از کسی گرفته شده، به او برگردانده شود. حالا در دنیای دادگاه و دادرسی، همین مفهوم کمی تخصصی تر می شود و پای استرداد دادخواست یا استرداد دعوا به میان می آید.

در واقع، استرداد یک جور حق برای خواهان (همان کسی که پرونده را به دادگاه آورده) است که می تواند در شرایط خاصی، پرونده اش را از مسیر قضایی برگرداند یا کلاً از ادامه آن منصرف شود. این پس گرفتن یا منصرف شدن، یک عمل حقوقی مهم است که آثار خاص خودش را دارد. در بقیه بخش ها دقیق تر به این موضوع می پردازیم.

استرداد دادخواست: وقتی هنوز دعوا حسابی شروع نشده!

فرض کنید شما یک دادخواست به دادگاه می دهید، ولی بعدش پشیمان می شوید یا فکر می کنید بهتر است فعلاً پرونده را دنبال نکنید. اینجا پای استرداد دادخواست به میان می آید. این موضوع، مرحله اول و کم دردسرترین نوع پس گرفتن پرونده است.

تعریف استرداد دادخواست: یعنی چی؟

استرداد دادخواست یعنی خواهان، برگه ای که اول کار به دادگاه داده (همان دادخواست اولیه) را پس بگیرد. این کار معمولاً قبل از اینکه دادگاه وارد جزئیات و ماهیت دعوا شود، انجام می شود. یک جورهایی مثل این است که شما یک فرم پر کنید و قبل از اینکه کسی آن را بررسی کند، پشیمان شوید و فرم را پس بگیرید. در اینجا، دعوا هنوز به معنای واقعی کلمه، شکل و شمایل حقوقی پیدا نکرده و فقط یک درخواست مطرح شده است.

طبق بند الف ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی، خواهان می تواند تا نخستین جلسه دادرسی، دادخواست خود را پس بگیرد (مسترد کند). در این حالت، دادگاه قرار ابطال دادخواست را صادر می کند و پرونده از جریان رسیدگی خارج می شود.

شرایط استرداد دادخواست: کی و چطور؟

استرداد دادخواست شرایط مشخصی دارد که باید حسابی به آن دقت کنید:

• فقط خواهان: تنها کسی که حق دارد دادخواست را پس بگیرد، خود خواهان یا نماینده قانونی او (مثل وکیل) است.
• زمانش خیلی مهم است: این کار فقط تا زمانی امکان پذیر است که اولین جلسه دادرسی تمام نشده باشد. یعنی اگر اولین جلسه برگزار شد و تمام شد، دیگر نمی توانید دادخواست را مسترد کنید.
• نیاز به اجازه کسی نیست: یکی از خوبی های استرداد دادخواست این است که برای پس گرفتن آن، لازم نیست از خوانده (طرف مقابل پرونده) اجازه بگیرید. این تصمیم کاملاً به خود خواهان بستگی دارد.

آثار حقوقی استرداد دادخواست: چه اتفاقی می افتد؟

وقتی خواهان دادخواستش را مسترد می کند، چند اتفاق حقوقی مهم می افتد:

1. صدور قرار ابطال دادخواست: دادگاه در این شرایط، حکمی به نام قرار ابطال دادخواست صادر می کند. این یعنی دادخواست شما از اساس باطل شده و دیگر اعتباری ندارد.
2. امکان طرح مجدد دعوا: خبر خوب این است که وقتی قرار ابطال دادخواست صادر می شود، شما می توانید دوباره همان دعوا را مطرح کنید. یعنی پرونده تان برای همیشه بسته نمی شود و در یک زمان دیگر یا با شرایط بهتر، می توانید دادخواست جدیدی بدهید. این نکته خیلی مهم است و تفاوت اساسی با استرداد دعوا دارد که در ادامه می خوانیم.
3. هزینه های دادرسی: متاسفانه، هزینه های دادرسی که برای ثبت دادخواست پرداخت کرده اید، به شما برگردانده نمی شود و بابت اقدام اولیه شما محسوب می شود.

استرداد دعوا: وقتی پرونده دیگه وارد فاز جدی شده!

حالا فرض کنید پرونده از مرحله دادخواست گذشته و دادگاه وارد رسیدگی به ماهیت دعوا شده، یعنی جلساتی برگزار شده، مدارکی رد و بدل شده و شما به هر دلیلی می خواهید از ادامه رسیدگی منصرف شوید. اینجا پای استرداد دعوا به میان می آید که کمی پیچیده تر از استرداد دادخواست است.

تعریف استرداد دعوا: قضیه از چه قرار است؟

استرداد دعوا یعنی خواهان، بعد از اینکه دادخواستش به مرحله رسیدگی ماهوی رسیده، از ادامه پیگیری اصل خواسته اش (یا حتی بخشی از آن) چشم پوشی می کند. این کار نشان می دهد که خواهان دیگر نمی خواهد دادگاه در مورد آن دعوا حکم صادر کند.

بند ب ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی می گوید: «خواهان می تواند تا زمانی که دادرسی تمام نشده است، دعوای خود را استرداد کند. در این صورت دادگاه قرار رد دعوا صادر می کند.»

شرایط استرداد دعوا: اینجا قضیه یکم فرق دارد!

اینجا دیگر مثل استرداد دادخواست، همه چیز دست خواهان نیست و شرایط کمی فرق می کند:

• باز هم خواهان: مثل قبل، فقط خواهان یا نماینده قانونی اش می تواند دعوا را مسترد کند.
• زمان: این استرداد، بعد از اولین جلسه دادرسی و تا قبل از ختم دادرسی (یعنی پایان رسیدگی و زمانی که قاضی اعلام می کند دیگر شواهد و دلایلی وجود ندارد و می خواهد حکم بدهد) امکان پذیر است.
• نیاز به موافقت خوانده: این بخش، حساس ترین و مهم ترین تفاوت استرداد دعوا با استرداد دادخواست است. دست نگه دارید، اینجا قضیه رضایت خوانده حسابی مهم می شود:
  • اگر قبل از ختم مذاکرات اصحاب دعوا (قبل از اینکه دادرسی تمام شود): در این حالت، خواهان می تواند بدون نیاز به موافقت خوانده، دعوای خود را پس بگیرد. دادگاه اینجا قرار رد دعوا صادر می کند.
  • اگر بعد از ختم مذاکرات اصحاب دعوا (ولی قبل از صدور حکم):
    • با موافقت خوانده: اگر خوانده هم راضی باشد که خواهان دعوایش را پس بگیرد، دادگاه قرار رد دعوا صادر می کند.
    • در صورت صرف نظر کلی خواهان از دعوا: اگر خواهان کلاً و برای همیشه از دعوا صرف نظر کند، حتی اگر خوانده هم راضی نباشد، این کار امکان پذیر است. اما دقت کنید! در این حالت، دادگاه قرار سقوط دعوا صادر می کند.

آثار حقوقی استرداد دعوا: عواقبش چیست؟

پیامدهای استرداد دعوا، بسته به اینکه چه قراری صادر شود، فرق می کند:

1. صدور قرار رد دعوا یا قرار سقوط دعوا: اینجا دو نوع قرار ممکن است صادر شود که تفاوتشان از زمین تا آسمان است:
   • قرار رد دعوا: این قرار وقتی صادر می شود که استرداد قبل از ختم مذاکرات باشد، یا بعد از آن با موافقت خوانده انجام شود.
   • قرار سقوط دعوا: این قرار فقط در صورتی صادر می شود که خواهان بعد از ختم مذاکرات، کلاً و برای همیشه از دعوایش صرف نظر کند.
2. امکان طرح مجدد دعوا: اینجاست که فرق رد دعوا و سقوط دعوا حسابی خودش را نشان می دهد:
   • بعد از صدور قرار رد دعوا: اگر دادگاه قرار رد دعوا صادر کرده باشد، شما می توانید دوباره همان دعوا را مطرح کنید. یعنی مثل استرداد دادخواست، پرونده کاملاً بسته نشده و راه برای طرح مجدد باز است.
   • بعد از صدور قرار سقوط دعوا: این خطرناک ترین حالت است! اگر دادگاه قرار سقوط دعوا صادر کند، دعوای شما دیگر اعتبار امر مختومه پیدا می کند. معنی اش این است که شما دیگر هیچ وقت نمی توانید همان دعوا را دوباره در هیچ دادگاهی مطرح کنید. پرونده برای همیشه مختومه شده و شانسی برای طرح مجدد وجود ندارد.
3. هزینه های دادرسی: مثل استرداد دادخواست، معمولاً هزینه هایی که پرداخت کرده اید، به شما برگردانده نمی شود.

تفاوت های کلیدی استرداد دادخواست و استرداد دعوا: یک مقایسه شفاف

برای اینکه بهتر این دو مفهوم را درک کنید و دیگر هیچ وقت اشتباهی پیش نیاید، یک جدول مقایسه ای کامل برایتان آماده کرده ایم. با این جدول، تفاوت ها مثل روز روشن می شوند:

ویژگی	استرداد دادخواست	استرداد دعوا
مرحله دادرسی	تا پایان اولین جلسه دادرسی (قبل از شروع رسیدگی ماهوی)	بعد از اولین جلسه دادرسی و تا قبل از ختم دادرسی
نیاز به موافقت خوانده	نیازی نیست	بسته به زمان و شرایط، ممکن است نیاز باشد (بند ب ماده ۱۰۷ ق.آ.د.م)
نوع قرار صادره	قرار ابطال دادخواست	قرار رد دعوا یا قرار سقوط دعوا
امکان طرح مجدد دعوا	بله، امکان طرح مجدد وجود دارد.	در صورت قرار رد دعوا بله، اما در صورت قرار سقوط دعوا خیر (اعتبار امر مختومه دارد).
ماهیت دعوا	دعوا اساساً تشکیل نشده و مثل این است که هرگز مطرح نشده است.	دعوا تشکیل شده و در حال رسیدگی بوده و خواهان از ادامه آن منصرف می شود.

فکرش را بکنید، این تفاوت ها چقدر مهم هستند! یک تصمیم اشتباه می تواند کل آینده پرونده تان را تحت تأثیر قرار دهد. مثلاً اگر فکر کنید همیشه می توانید دعوایتان را دوباره طرح کنید و به جای قرار رد دعوا برایتان قرار سقوط دعوا صادر شود، حسابی به مشکل می خورید. پس همیشه حواستان به این ریزه کاری ها باشد.

استرداد خواسته: وقتی فقط بخشی از داستان را پس می گیرید!

گاهی وقت ها پیش می آید که شما فقط نمی خواهید کل دعوا را پس بگیرید، بلکه بخشی از خواسته اصلی تان را مسترد می کنید. مثلاً فرض کنید از کسی هم پول طلب دارید و هم می خواهید ملکش را از او بگیرید؛ اما بعداً تصمیم می گیرید فقط از مطالبه ملک بگذرید و دنبال پولتان باشید. اینجاست که استرداد خواسته معنا پیدا می کند.

طبق ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی، امکان استرداد بخشی از خواسته هم وجود دارد. شرایط و آثار حقوقی آن تقریباً شبیه استرداد کلی دعواست، با این تفاوت که فقط آن بخش از خواسته که مسترد شده، از پرونده خارج می شود. مثلاً اگر آن بخش از خواسته با قرار رد دعوا مسترد شود، می توانید دوباره همان بخش را مطرح کنید، اما اگر با قرار سقوط دعوا باشد، دیگر نمی توانید.

استرداد در مراحل مختلف دادگاه: داستان هر مرحله فرق می کند!

سیستم قضایی ما چند مرحله دارد: بدوی، تجدیدنظر و فرجام خواهی. استرداد در هر کدام از این مراحل، قوانین و ظرایف خاص خودش را دارد که دانستنشان حسابی به کارتان می آید.

مرحله بدوی: آغاز ماجرا

در مرحله بدوی، یعنی همان دادگاه اولیه، همان طور که بالاتر گفتیم، قواعد کلی استرداد دادخواست و دعوا حاکم است. شما می توانید تا قبل از اولین جلسه، دادخواست را مسترد کنید (که منجر به ابطال دادخواست و امکان طرح مجدد می شود). یا بعد از آن و تا قبل از ختم دادرسی، دعوا را مسترد کنید (که بسته به رضایت خوانده، منجر به قرار رد دعوا یا سقوط دعوا می شود).

مرحله تجدیدنظر: دومین شانس یا پیچیدگی بیشتر؟

وقتی پرونده ای به مرحله تجدیدنظر می رسد، یعنی یکی از طرفین به رأی دادگاه بدوی اعتراض کرده است. در این مرحله هم امکان استرداد وجود دارد، اما با کمی تفاوت:

1. استرداد دادخواست تجدیدنظر: اگر شما به رأی بدوی اعتراض کرده اید و بعداً پشیمان شوید، می توانید دادخواست تجدیدنظر خود را پس بگیرید. ماده ۳۶۳ قانون آیین دادرسی مدنی می گوید در این صورت، دادگاه تجدیدنظر قرار ابطال دادخواست تجدیدنظر را صادر می کند. نتیجه؟ مثل استرداد دادخواست اولیه، شما می توانید دوباره دادخواست تجدیدنظر بدهید، البته اگر مهلت قانونی تجدیدنظرخواهی هنوز تمام نشده باشد.
2. استرداد دعوا در مرحله تجدیدنظر: اگر دادگاه تجدیدنظر وارد ماهیت پرونده شده و در حال رسیدگی به اصل دعوا باشد (مثلاً بعد از پذیرش تجدیدنظرخواهی و بررسی مجدد پرونده)، خواهان می تواند دعوا را در این مرحله هم مسترد کند. قواعد اینجا مشابه استرداد دعوا در مرحله بدوی است؛ یعنی بسته به اینکه قبل یا بعد از ختم مذاکرات باشد و رضایت خوانده وجود داشته باشد یا نه، قرار رد دعوا یا قرار سقوط دعوا صادر می شود.

مرحله فرجام خواهی: آخرین ایستگاه!

فرجام خواهی آخرین مرحله رسیدگی قضایی است و دیوان عالی کشور به درستی یا نادرستی قوانین در رأی صادر شده نگاه می کند، نه ماهیت دعوا. اینجا هم امکان استرداد وجود دارد:

• استرداد دادخواست فرجامی: ماده ۴۱۵ قانون آیین دادرسی مدنی می گوید که اگر کسی که فرجام خواهی کرده، دادخواستش را پس بگیرد یا دادخواستش رد شود، حق درخواست فرجام تبعی (که خوانده دعوا ممکن است داشته باشد) ساقط شده و بی اثر می شود. این یعنی استرداد در این مرحله، فقط مربوط به خود دادخواست فرجام خواهی است و امکان طرح مجدد آن وجود دارد (اگر مهلت باقی باشد)، اما روی فرجام تبعی اثر می گذارد.

استرداد در بقیه دعاوی: این قواعد همه جا کار می کنند!

باید بدانید که قواعد کلی استرداد دادخواست و دعوا، فقط محدود به دعواهای اصلی نیست. در پرونده هایی مثل واخواهی (اعتراض به حکم غیابی)، جلب ثالث (کشاندن نفر سوم به پرونده)، ورود ثالث (ورود نفر سوم به پرونده) و دعوای تقابل (پرونده ای که خوانده علیه خواهان مطرح می کند)، همین اصول و قواعدی که توضیح دادیم، جاری و ساری هستند.

چطور عملاً استرداد کنیم؟ راهنمای قدم به قدم

حالا که با مفهوم و تفاوت های استرداد آشنا شدید، بیایید ببینیم از لحاظ عملی چطور باید این کار را انجام داد. این راهنما به شما کمک می کند تا مراحل را درست و بدون اشتباه طی کنید.

لایحه استرداد: حرف دلتان را چطور بنویسید؟

برای استرداد، باید یک لایحه به دادگاه بدهید. این لایحه یک نامه حقوقی است که باید نکات مهمی در آن رعایت شود:

• عنوان واضح: حتماً در بالای لایحه بنویسید لایحه استرداد دادخواست یا لایحه استرداد دعوا.
• مشخصات پرونده: شماره پرونده، شماره بایگانی و شعبه ای که پرونده تان در آن است را دقیق بنویسید.
• مشخصات خواهان و خوانده: نام و نام خانوادگی خودتان و طرف مقابل را ذکر کنید.
• خواسته دقیق: دقیقاً مشخص کنید که چه چیزی را مسترد می کنید؛ آیا کل دادخواست را می خواهید پس بگیرید؟ یا کل دعوا را؟ یا فقط بخشی از خواسته را؟ اگر استرداد دعواست، ذکر کنید که آیا رضایت خوانده وجود دارد یا نه.
• امضا: حتماً لایحه را امضا کنید.

ثبت لایحه: از کجا شروع کنیم؟

برای ثبت لایحه، باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. این دفاتر، پل ارتباطی شما با دادگاه هستند:

• حضور در دفتر: با در دست داشتن لایحه آماده شده و کارت ملی، به یکی از این دفاتر بروید.
• ثبت در سامانه ثنا: کارمندان دفتر، لایحه شما را در سامانه ثنا ثبت می کنند. حتماً مطمئن شوید که موضوع لایحه را به درستی استرداد دادخواست یا استرداد دعوا ثبت کرده اند.
• دریافت کد رهگیری: بعد از ثبت، یک کد رهگیری به شما داده می شود که با آن می توانید وضعیت لایحه تان را پیگیری کنید.

پیگیری لایحه: از کجا بفهمیم کارمان پیش رفته؟

بعد از ثبت لایحه، باید وضعیت آن را پیگیری کنید:

• سامانه ثنا: با استفاده از کد رهگیری و شماره پرونده، می توانید در سامانه ثنا یا از طریق ابلاغیه های الکترونیکی، از وصول لایحه به شعبه مربوطه و اقدامات دادگاه مطلع شوید.
• تماس با شعبه: در صورت لزوم، می توانید با شعبه ای که پرونده در آن در حال رسیدگی است، تماس بگیرید و از وضعیت لایحه تان جویا شوید.

زمان و مرجع ارسال: اشتباهی نفرستید!

خیلی مهم است که لایحه استرداد را به مرجع قضایی درست ارسال کنید:

• اگر پرونده در مرحله بدوی است: لایحه را به همان دادگاه بدوی ارسال کنید.
• اگر پرونده در مرحله تجدیدنظر است: لایحه را به دادگاه تجدیدنظر ارسال کنید.
• اگر پرونده در مرحله فرجام خواهی است: لایحه را به دیوان عالی کشور ارسال کنید.

ارسال لایحه به مرجع اشتباه می تواند باعث اتلاف وقت و پیچیدگی های بیشتر شود.

نکته های مهم و عواقب کلی استرداد: حواستان باشد!

بعد از این همه بحث و بررسی، چند نکته کلی و خیلی مهم را باید در مورد استرداد بدانید که می تواند در تصمیم گیری هایتان حسابی مؤثر باشد:

• تأثیر بر هزینه های دادرسی: همان طور که گفتیم، معمولاً هزینه هایی که برای شروع دعوا یا دادخواست پرداخت کرده اید، پس داده نمی شود. در بعضی موارد، اگر استرداد دعوا منجر به ضرر خوانده شود، او ممکن است حق مطالبه بخشی از خسارات خود را داشته باشد.
• تأثیر بر سابقه پرونده: اگر استرداد به ابطال دادخواست منجر شود (مثلاً در مرحله بدوی)، پرونده شما سابقه قضایی محسوب نمی شود و انگار اصلاً دادخواستی مطرح نشده است. اما اگر منجر به رد دعوا یا سقوط دعوا شود، در سوابق پرونده باقی می ماند.
• نقش قاضی: در بیشتر موارد استرداد دادخواست و دعوا، قاضی مکلف است که به درخواست خواهان رسیدگی کند و قرار مقتضی را صادر کند. البته در موارد خاصی که بحث نظم عمومی یا حقوق اشخاص ثالث در میان باشد، ممکن است قاضی ملاحظاتی داشته باشد.
• مواردی که استرداد پیچیده می شود: در برخی دعاوی خاص، مثلاً دعواهایی که به وضعیت اشخاص مربوط می شوند (مثل دعاوی مربوط به نسب یا جنون)، یا وقتی اشخاص ثالث هم درگیر پرونده هستند، استرداد ممکن است پیچیدگی های بیشتری داشته باشد و نیاز به دقت و مشاوره بیشتری دارد.
• فرق اعلام رضایت با استرداد دعوا: خیلی ها اعلام رضایت را با استرداد دعوا یکی می دانند، در حالی که این دو با هم فرق دارند. در پرونده های حقوقی معمولاً اعلام رضایت به معنای گذشت از جرم در پرونده های کیفری نیست و باید به شکل حقوقی با استرداد یا سازش عمل کرد.

همیشه به یاد داشته باشید که در مسائل حقوقی، یک کلمه یا یک حرکت اشتباه می تواند پیامدهای جبران ناپذیری داشته باشد. پس بدون مشورت با اهل فن، هیچ تصمیمی نگیرید.

نتیجه گیری: استرداد، راه نجات یا چاه عمیق؟

خب، تا اینجا دیدیم که استرداد دعوی یا دادخواست دو روی یک سکه هستند، اما با تفاوت های اساسی. استرداد دادخواست مثل این است که قبل از اینکه بازی شروع شود، انصراف بدهید و همیشه هم می توانید دوباره وارد بازی شوید. اما استرداد دعوا، یعنی وقتی که بازی حسابی شروع شده و بسته به شرایط، ممکن است راهی برای برگشت نباشد و پرونده تان برای همیشه بسته شود (یادتان هست؟ قرار سقوط دعوا!).

درک دقیق این تفاوت ها و شناخت عمیق از ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی و نحوه کاربرد آن در مراحل مختلف دادگاه، کلید تصمیم گیری های درست در پرونده های حقوقی است. یک اقدام غلط، به ویژه در مورد استرداد دعوا که می تواند منجر به صدور قرار سقوط دعوا و از دست رفتن همیشگی حق طرح دعوا شود، می تواند حسابی کار دستتان بدهد.

با توجه به این پیچیدگی ها و پیامدهای گسترده حقوقی، توصیه اکید می کنیم که پیش از هرگونه اقدام برای استرداد دادخواست یا استرداد دعوا، حتماً با یک وکیل متخصص و باتجربه مشورت کنید. مشاوره های حقوقی دقیق و کارآمد، می تواند بهترین راهنما برای شما باشد تا مسیر درستی را در پرونده هایتان انتخاب کنید و از حقوق خود به بهترین شکل دفاع نمایید.