بررسی مسائل حقوقی در تصادفات خودرو و نحوه پیگیری آن

تصادفات رانندگی پدیده ای ناگوار و متاسفانه رایج در جوامع امروزی نه تنها خسارات مالی و جانی جبران ناپذیری به بار می آورند بلکه مسائل حقوقی پیچیده ای را نیز به دنبال دارند. پس از وقوع یک تصادف افراد درگیر با انبوهی از سوالات و ابهامات حقوقی مواجه می شوند : چه کسی مسئول است؟ چگونه می توان خسارات را جبران کرد؟ مراحل قانونی پیگیری پرونده چیست؟ آگاهی از حقوق و تکالیف قانونی در این شرایط نه تنها از تضییع حقوق افراد جلوگیری می کند بلکه به تسریع و تسهیل روند رسیدگی به پرونده نیز کمک شایانی می نماید. در این راستا بررسی دقیق و جامع مسائل حقوقی مرتبط با تصادفات خودرو و ارائه راهکارهای عملی برای پیگیری آن ها ضرورتی انکارناپذیر است.

اگر به دنبال بهترین وکیل خودرو هستید پیشنهاد می‌کنیم با وکیل من تماس بگیرید. تیم حقوقی وکیل من با تخصص و تجربه در زمینه دعاوی مهریه آماده ارائه مشاوره و پیگیری حقوقی شما است.

تعریف حقوقی تصادف رانندگی و ارکان آن

از منظر حقوقی تصادف رانندگی به حادثه ای اطلاق می شود که در اثر برخورد دو یا چند وسیله نقلیه موتوری یا برخورد یک وسیله نقلیه موتوری با عابر پیاده دوچرخه موتورسیکلت حیوان شیء ثابت یا متحرک و یا واژگونی سقوط و نظایر آن در معابر عمومی یا غیرعمومی رخ دهد و منجر به ورود خسارت جانی یا مالی گردد. برای تحقق تعریف حقوقی تصادف رانندگی وجود ارکان زیر ضروری است :

• وسیله نقلیه موتوری : قانونگذار در ماده ۱ قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل شخص ثالث وسیله نقلیه موتوری را تعریف نموده است. بنابراین تصادفات با وسایل نقلیه غیرموتوری مانند درشکه یا گاری مشمول این تعریف نمی شوند.
• حادثه : تصادف باید ناشی از یک حادثه غیرقابل پیش بینی و غیرمترقبه باشد. اقدامات عمدی و از پیش طراحی شده تصادف محسوب نمی گردند.
• ورود خسارت : تصادف باید منجر به ورود خسارت اعم از خسارت مالی (مانند آسیب به خودرو بار اشیاء همراه) یا خسارت بدنی (مانند جراحت نقص عضو فوت) گردد. تصادف بدون خسارت از لحاظ حقوقی موضوعیت چندانی نخواهد داشت.
• رابطه سببیت : باید بین حادثه رانندگی و خسارت وارده رابطه سببیت وجود داشته باشد. به عبارت دیگر خسارت باید مستقیماً ناشی از تصادف باشد.

مسئولیت مدنی ناشی از تصادفات رانندگی

مسئولیت مدنی به معنای الزام قانونی به جبران خساراتی است که فرد به دیگری وارد کرده است. در تصادفات رانندگی مسئولیت مدنی معمولاً بر عهده مقصر حادثه قرار می گیرد. ماده ۹۵۱ قانون مدنی تقصیر را به تعدی و تفریط تعریف می کند. تعدی به معنای تجاوز از حدود متعارف و قانونی است مانند رانندگی با سرعت غیرمجاز. تفریط به معنای کوتاهی در انجام وظایف قانونی و متعارف است مانند عدم رعایت فاصله طولی مناسب با خودروی جلویی.

ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی نیز مقرر می دارد : “هر کس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بی احتیاطی به جان سلامتی مال آزادی حیثیت یا حقوق معنوی یا شهرت تجارتی دیگری لطمه وارد نماید که موجب ضرر مادی یا معنوی شود مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود می باشد.” این ماده مبنای مسئولیت مدنی در تصادفات رانندگی را تبیین می نماید.

انواع تقصیر و تاثیر آن در مسئولیت مدنی

تقصیر در تصادفات رانندگی می تواند به اشکال مختلفی بروز کند و تاثیر مستقیمی بر میزان مسئولیت مدنی داشته باشد. انواع تقصیر عبارتند از :

• تقصیر جزئی و تقصیر سنگین : تقصیر جزئی به اشتباهات سهوی و غیرعمدی راننده اطلاق می شود در حالی که تقصیر سنگین شامل بی احتیاطی ها و بی مبالاتی های فاحش و آشکار است مانند رانندگی در حالت مستی یا ارتکاب تخلفات رانندگی متعدد و همزمان. در برخی موارد نوع تقصیر می تواند در تعیین میزان دیه و مجازات های کیفری موثر باشد.
• تقصیر مشترک : در برخی تصادفات ممکن است تقصیر به صورت مشترک بین دو یا چند راننده وجود داشته باشد. در این حالت میزان مسئولیت مدنی هر راننده به نسبت تقصیر او تعیین می گردد. به عنوان مثال اگر در یک تصادف تقصیر راننده الف ۷۰ درصد و تقصیر راننده ب ۳۰ درصد تشخیص داده شود راننده الف مسئول جبران ۷۰ درصد از خسارات و راننده ب مسئول جبران ۳۰ درصد از خسارات خواهد بود.
• تقصیر فرضی : در شرایط خاص قانونگذار ممکن است تقصیر فرضی را برای راننده وسیله نقلیه موتوری در نظر بگیرد. به عنوان مثال در تصادف با عابر پیاده معمولاً فرض بر تقصیر راننده است مگر آنکه خلاف آن ثابت شود. این امر به منظور حمایت از عابرین پیاده که آسیب پذیرتر هستند در نظر گرفته شده است.

جبران خسارت در تصادفات رانندگی : خسارات مالی و بدنی

هدف اصلی از پیگیری حقوقی تصادفات رانندگی جبران خسارات وارده به زیان دیده است. خسارات ناشی از تصادفات رانندگی را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد :

• خسارات مالی : شامل خساراتی است که به اموال و دارایی های زیان دیده وارد می شود. مهم ترین مصادیق خسارات مالی در تصادفات رانندگی عبارتند از :
• هزینه تعمیر خودرو : هزینه تعمیر یا تعویض قطعات آسیب دیده خودروی زیان دیده.
• افت قیمت خودرو : کاهش ارزش خودرو پس از تصادف حتی پس از تعمیر کامل.
• هزینه ایاب و ذهاب : هزینه های رفت و آمد زیان دیده در طول مدت تعمیر خودرو.
• خسارت بار : خسارات وارده به بار یا کالاهای حمل شده توسط خودرو.
• سایر خسارات مالی : مانند خسارت به اشیاء همراه راننده یا سرنشینان خسارت به لوازم داخل خودرو و غیره.
• خسارات بدنی : شامل خساراتی است که به جسم و سلامتی زیان دیده وارد می شود. مهم ترین مصادیق خسارات بدنی در تصادفات رانندگی عبارتند از :
• هزینه های پزشکی : هزینه های درمان بستری دارو فیزیوتراپی و سایر خدمات پزشکی مرتبط با جراحات ناشی از تصادف.
• دیه : مبلغی که به موجب قانون در ازای صدمات بدنی غیرعمدی به زیان دیده یا اولیای دم او پرداخت می شود. میزان دیه بر اساس نوع جراحت شدت آسیب و سایر عوامل قانونی تعیین می گردد. قانون مجازات اسلامی مقررات مربوط به دیه را به تفصیل بیان نموده است.
• ارش : در مواردی که صدمات بدنی مشمول دیه مقدر (تعیین شده در قانون) نباشد دادگاه با جلب نظر کارشناس مبلغی را به عنوان ارش تعیین می کند.
• نقص عضو : در صورت بروز نقص عضو دائم ناشی از تصادف علاوه بر دیه جراحات دیه جداگانه ای برای نقص عضو نیز تعیین می گردد.
• هزینه کفن و دفن : در صورت فوت زیان دیده هزینه های کفن و دفن نیز قابل مطالبه است.
• خسارت معنوی : در مواردی که تصادف منجر به ورود آسیب های روحی و روانی به زیان دیده شود دادگاه می تواند به جبران خسارت معنوی نیز حکم دهد.

بیمه شخص ثالث و نقش آن در جبران خسارت

بیمه شخص ثالث بیمه ای اجباری برای تمامی دارندگان وسایل نقلیه موتوری در ایران است. هدف اصلی این بیمه جبران خسارات مالی و بدنی وارد شده به اشخاص ثالث در اثر تصادفات رانندگی است. شخص ثالث در بیمه شخص ثالث به کلیه افرادی اطلاق می شود که در اثر تصادف آسیب می بینند به جز راننده مقصر و بیمه گذار (صاحب خودروی مقصر).

ماده ۸ قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل شخص ثالث شرکت های بیمه را مکلف نموده است که خسارات مالی و بدنی اشخاص ثالث را تا سقف تعهدات بیمه نامه جبران نمایند. در صورت وقوع تصادف زیان دیده می تواند مستقیماً به شرکت بیمه خودروی مقصر مراجعه و نسبت به دریافت خسارت اقدام نماید. در صورتی که راننده مقصر فاقد بیمه نامه باشد یا سقف تعهدات بیمه نامه کافی نباشد صندوق تامین خسارت های بدنی مسئولیت جبران خسارات بدنی را بر عهده خواهد داشت.

مراحل قانونی پیگیری تصادفات رانندگی : از گزارش پلیس تا دادگاه

پیگیری قانونی تصادفات رانندگی معمولاً شامل مراحل زیر است :

1. گزارش پلیس : بلافاصله پس از وقوع تصادف تماس با پلیس ۱۱۰ و اعلام حادثه اولین و مهم ترین اقدام است. پلیس پس از حضور در صحنه کروکی تصادف را ترسیم و گزارش اولیه را تنظیم می نماید. کروکی و گزارش پلیس مستندات اصلی اثبات تقصیر و تعیین مسئولیت در مراجع قضایی و بیمه هستند.
2. مراجعه به مراکز درمانی : در صورت مصدومیت مراجعه به مراکز درمانی و اخذ گواهی پزشکی قانونی ضروری است. گواهی پزشکی قانونی میزان جراحات و صدمات بدنی زیان دیده را مشخص می کند.
3. مراجعه به شرکت بیمه : زیان دیده می تواند با ارائه مدارک لازم (گزارش پلیس گواهی پزشکی قانونی کپی بیمه نامه و غیره) به شرکت بیمه خودروی مقصر مراجعه و نسبت به تشکیل پرونده خسارت و دریافت خسارت اقدام نماید.
4. رسیدگی در شورای حل اختلاف : در صورتی که مبلغ خسارت مالی کمتر از نصاب مشخص شده توسط قانون باشد رسیدگی به پرونده در صلاحیت شورای حل اختلاف خواهد بود. شورا تلاش می کند تا با میانجیگری طرفین را به سازش برساند. در صورت عدم سازش شورا رای مقتضی را صادر می نماید.
5. طرح دعوی در دادگاه : در صورتی که مبلغ خسارت مالی بیشتر از نصاب شورای حل اختلاف باشد یا خسارت بدنی وارد شده باشد زیان دیده باید دادخواست خود را به دادگاه صالح (دادگاه حقوقی یا دادگاه کیفری حسب مورد) تقدیم نماید.
6. رسیدگی قضایی : دادگاه پس از بررسی مدارک و استماع اظهارات طرفین نسبت به صدور حکم مقتضی اقدام می نماید. در پرونده های تصادف رانندگی معمولاً دادگاه کارشناس رسمی دادگستری را برای بررسی فنی حادثه و تعیین میزان تقصیر تعیین می کند.
7. اجرای حکم : پس از صدور حکم قطعی دادگاه محکوم علیه (مقصر حادثه) مکلف به اجرای حکم و جبران خسارات زیان دیده است. در صورت استنکاف محکوم علیه از اجرای حکم زیان دیده می تواند از طریق اجراییه دادگاه نسبت به اجرای حکم و وصول مطالبات خود اقدام نماید.

نحوه تنظیم دادخواست و مدارک لازم

برای طرح دعوی در دادگاه زیان دیده باید دادخواست خود را به صورت کتبی تنظیم و به دادگاه تقدیم نماید. دادخواست باید حاوی اطلاعات زیر باشد :

• مشخصات خواهان : نام نام خانوادگی آدرس شماره تماس کد ملی زیان دیده.
• مشخصات خوانده : نام نام خانوادگی آدرس شماره تماس کد ملی مقصر حادثه (در صورت مشخص بودن). در صورت عدم مشخص بودن مقصر می توان شرکت بیمه یا صندوق تامین خسارت های بدنی را به عنوان خوانده قرار داد.
• موضوع خواسته : مطالبه خسارت مالی مطالبه دیه مطالبه ارش مطالبه خسارت معنوی و غیره.
• شرح دادخواست : توضیح کامل حادثه ذکر تاریخ و محل وقوع تصادف شرح خسارات وارده ذکر دلایل و مستندات اثبات تقصیر خوانده و غیره.
• دلایل و مستندات : گزارش پلیس کروکی تصادف گواهی پزشکی قانونی کپی بیمه نامه فاکتورهای هزینه های درمانی و تعمیر خودرو شهادت شهود (در صورت وجود) و سایر مدارک مرتبط.
• امضاء خواهان : دادخواست باید توسط خواهان یا وکیل قانونی او امضاء شود.

مدارک لازم برای طرح دعوی تصادف رانندگی :

• کپی مصدق شناسنامه و کارت ملی خواهان.
• کپی مصدق گزارش پلیس و کروکی تصادف.
• اصل گواهی پزشکی قانونی.
• کپی مصدق بیمه نامه خودروی مقصر (در صورت وجود).
• فاکتورهای هزینه های درمانی و تعمیر خودرو.
• سایر مدارک و مستندات اثبات کننده خسارت و تقصیر.

نقش کارشناس رسمی دادگستری در پرونده های تصادف

در پرونده های تصادف رانندگی کارشناس رسمی دادگستری نقش مهمی در روشن شدن ابعاد فنی حادثه و تعیین میزان تقصیر دارد. دادگاه معمولاً پس از طرح دعوی پرونده را به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع می دهد تا کارشناس با بررسی صحنه تصادف کروکی گزارش پلیس اظهارات طرفین و سایر مستندات نظر کارشناسی خود را به دادگاه ارائه نماید.

وظایف کارشناس رسمی دادگستری در پرونده های تصادف رانندگی :

• بازدید از صحنه تصادف (در صورت امکان).
• بررسی کروکی تصادف و گزارش پلیس.
• بررسی وضعیت فنی خودروهای درگیر در تصادف.
• تعیین علت یا علل وقوع تصادف.
• تعیین میزان تقصیر هر یک از رانندگان درگیر در تصادف.
• برآورد خسارات مالی وارده به خودروها.
• ارائه گزارش کارشناسی مستدل و مستند به دادگاه.

نظر کارشناس رسمی دادگستری برای دادگاه جنبه ارشادی دارد اما معمولاً دادگاه به نظر کارشناس توجه ویژه ای مبذول می دارد و در صدور رای آن را مدنظر قرار می دهد.

دفاعیات متهم و حقوق زیان دیده در دادگاه

در دادگاه مقصر حادثه (خوانده) حق دارد از خود دفاع نماید و دلایل و مستندات خود را مبنی بر بی تقصیری یا کاهش میزان تقصیر ارائه دهد. دفاعیات متهم می تواند شامل موارد زیر باشد :

• اثبات بی تقصیری : متهم می تواند با ارائه مدارک و مستندات ثابت نماید که در وقوع تصادف هیچ گونه تقصیری نداشته و تصادف ناشی از عوامل خارج از اراده او بوده است (مانند نقص فنی ناگهانی خودرو وقوع حادثه غیرمترقبه و غیره).
• اثبات تقصیر زیان دیده : متهم می تواند با ارائه مدارک و مستندات ثابت نماید که زیان دیده نیز در وقوع تصادف مقصر بوده و تقصیر مشترک وجود داشته است.
• اعتراض به میزان خسارت : متهم می تواند به میزان خسارات مطالبه شده توسط زیان دیده اعتراض نماید و با ارائه دلایل و مستندات کاهش میزان خسارت را درخواست نماید.

حقوق زیان دیده در دادگاه :

• حق ارائه دادخواست و طرح دعوی.
• حق ارائه دلایل و مستندات اثبات کننده خسارت و تقصیر خوانده.
• حق استماع اظهارات در دادگاه.
• حق درخواست کارشناسی.
• حق اعتراض به رای دادگاه (در صورت عدم رضایت).
• حق اجرای حکم و وصول مطالبات.

اهمیت مشاوره حقوقی و نقش وکیل دادگستری

پیگیری پرونده های تصادف رانندگی به دلیل پیچیدگی های حقوقی و فنی نیازمند دانش و تخصص حقوقی است. مشاوره با وکیل دادگستری متخصص در زمینه تصادفات رانندگی می تواند به افراد درگیر در تصادف کمک شایانی نماید.

مزایای مشاوره حقوقی با وکیل دادگستری :

• آگاهی از حقوق و تکالیف قانونی : وکیل می تواند به افراد درگیر در تصادف حقوق و تکالیف قانونی آن ها را به طور کامل توضیح دهد.
• ارائه راهکارهای حقوقی مناسب : وکیل با بررسی شرایط پرونده بهترین راهکار حقوقی را برای پیگیری پرونده و استیفای حقوق موکل خود ارائه می دهد.
• تنظیم دادخواست و سایر اوراق قضایی : وکیل می تواند دادخواست و سایر اوراق قضایی لازم را به صورت صحیح و قانونی تنظیم نماید.
• نمایندگی موکل در مراجع قضایی : وکیل می تواند به عنوان نماینده قانونی موکل خود در مراجع قضایی حضور یافته و از حقوق او دفاع نماید.
• تسریع و تسهیل روند رسیدگی به پرونده : وکیل با دانش و تجربه خود می تواند روند رسیدگی به پرونده را تسریع و تسهیل نماید.
• افزایش شانس موفقیت در پرونده : استفاده از خدمات وکیل دادگستری به طور قابل توجهی شانس موفقیت در پرونده را افزایش می دهد.

توصیه می شود در صورت وقوع تصادف رانندگی به ویژه تصادفات منجر به خسارت بدنی حتماً با یک وکیل دادگستری متخصص مشورت نمایید.

پرسش و پاسخ های متداول در خصوص تصادفات رانندگی

۱. در صورت تصادف با خودروی فاقد بیمه نامه شخص ثالث خسارت چگونه جبران می شود؟

در صورتی که راننده مقصر فاقد بیمه نامه شخص ثالث باشد صندوق تامین خسارت های بدنی مسئولیت جبران خسارات بدنی را بر عهده خواهد داشت. برای دریافت خسارت از صندوق زیان دیده باید مدارک لازم را به صندوق ارائه نماید. در خصوص خسارات مالی زیان دیده باید مستقیماً از طریق مراجع قضایی علیه راننده مقصر طرح دعوی نماید.

۲. آیا می توان برای افت قیمت خودرو ناشی از تصادف خسارت مطالبه کرد؟

بله افت قیمت خودرو ناشی از تصادف جزو خسارات مالی قابل مطالبه است. برای اثبات افت قیمت خودرو زیان دیده باید نظر کارشناس رسمی دادگستری را جلب نماید. کارشناس با بررسی وضعیت خودرو قبل و بعد از تصادف میزان افت قیمت را تعیین می کند.

۳. در تصادفاتی که منجر به فوت می شود چه حقوقی برای اولیای دم متوفی وجود دارد؟

در تصادفاتی که منجر به فوت می شود اولیای دم متوفی (وراث قانونی) حق دارند دیه فوت را از مقصر حادثه یا بیمه نامه او مطالبه نمایند. همچنین اولیای دم می توانند خسارت معنوی ناشی از فوت عزیزان خود را نیز مطالبه نمایند. علاوه بر این در صورتی که فوت ناشی از قتل غیرعمد باشد مقصر حادثه ممکن است با مجازات های کیفری نیز مواجه شود.

نتیجه گیری و توصیه های نهایی

تصادفات رانندگی پیامدهای حقوقی گسترده ای دارند که آگاهی از آن ها برای تمامی افراد جامعه ضروری است. قانونگذار در قوانین مختلف از جمله قانون مجازات اسلامی قانون مسئولیت مدنی و قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل شخص ثالث به تفصیل به مسائل حقوقی تصادفات رانندگی پرداخته است. پیگیری قانونی تصادفات رانندگی فرآیندی پیچیده و زمان بر است که نیازمند صبر حوصله و دانش حقوقی است. توصیه اکید می شود در صورت وقوع تصادف در اسرع وقت با پلیس تماس گرفته و گزارش حادثه را ثبت نمایید. همچنین مشورت با وکیل دادگستری متخصص و بهره مندی از راهنمایی های او می تواند به شما در استیفای حقوق قانونی خود کمک شایانی نماید. به یاد داشته باشید پیشگیری همواره بهتر از درمان است. با رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی و احتیاط در رانندگی از وقوع تصادفات و پیامدهای ناگوار آن جلوگیری نماییم.