رستگاری با پترودلارها – ایکسل

به گزارش ایکسل دنیای اقتصاد نوشت: کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس با استفاده از پترودلارها در حال پیمودن مسیر تازه ای برای خروج از اقتصاد نفتی هستند؛ مسیری که با الهام از مدل توسعه امارات شکل گرفته است. در سال۲۰۲۴ کشورهای منطقه خاورمیانه بیش از ۴۲۱میلیارد دلار صادرات خدمات داشتند؛ در این میان امارات با صادرات ۱۷۵میلیارد دلاری خدمات پرچم دار تحول در منطقه بوده و عربستان نیز با جهش چشم گیر سرمایه گذاری در حوزه گردشگری و فناوری به سرعت در حال نزدیک شدن به رقیب خود است. در سال گذشته میلادی بخش غیرنفتی اقتصاد عربستان سعودی ۴.۳درصد رشد داشته درحالی که بخش نفتی آن با انقباض ۴.۵درصدی مواجه بوده است. در قطر نیز سهم تولیدات غیرنفتی از تولید ناخالص داخلی در۲۰۲۴ به ۶۳درصد رسیده است. برنامه های بلندمدتی مانند «چشم انداز۲۰۳۰» عربستان «عملیات ۳۰۰میلیاردی» امارات و «چشم انداز ملی تا ۲۰۳۰» قطر نمادهایی از تغییرات راهبردی در اقتصادهای منطقه است؛ تحولاتی که موجب شده تا دونالد ترامپ در سفر امروز خود با چهره سیاسی متفاوتی روبه رو باشد.

کشورهای خلیج فارس برنامه هایی دارند که با استفاده از دلارهای نفتی از اقتصاد نفتی عبور کنند. آمارها حاکی از کاهش رشد نفتی و افزایش رشد غیرنفتی است. بخش غیرنفتی عربستان در سال ۲۰۲۴ حدود ۴.۳درصد رشد داشته درحالی که بخش نفتی این کشور در همین سال با کاهش ۴.۵درصدی مواجه بوده است. بخش غیرنفتی امارات نیز در سال گذشته رشد ۴.۵درصدی را تجربه کرده است. درحالی که بخش نفتی ۱.۶درصد رشد داشته است. در کشور قطر نیز رشد نفتی رقمی حدود صفر درصد بود که رشد غیرنفتی این کشور در سال گذشته به رقم ۳.۴درصد رسیده و حدود ۶۳درصد از تولید ناخالص داخلی نیز از اقتصاد غیرنفتی تشکیل شده است. این مساله نشان دهنده مسیر جدید اقتصادی کشورهای خلیج فارس است. این کشورها با افزایش سرمایه گذاری دلارهای نفتی بر منابع درآمدی پایدارتر مانند انرژی های تجدیدپذیر لجستیک و گردشگری در مسیر کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی قدم برمی دارند.

چشم انداز جدید کشورهای خلیج فارس

خلیج فارس که به عنوان یکی از مهم ترین مناطق اقتصادی جهان شناخته می شود در حال تجربه تحولی عمیق است. در گذشته نفت اصلی ترین منبع رشد اقتصادی این منطقه بود اما اکنون چشم انداز جدیدی در حال شکل گیری است. با تغییرات جهانی در تقاضا و توجه به منابع انرژی پاک کشورهای این منطقه به ویژه امارات و عربستان سعودی سعی دارند وابستگی اقتصاد کشور به نفت را کاهش دهند. در همین راستا اهدافی را برای تنوع بخشی اقتصادی دنبال می کنند که شامل توسعه بخش های مختلفی چون گردشگری فناوری انرژی های تجدیدپذیر و لجستیک است. این فرآیند علاوه بر فرصت های جدیدی که برای کسب وکارها فراهم کرده توانسته است مقصد جذابی برای سرمایه گذاران نیز باشد.

 تغییرات اقتصادی در کشورهای خلیج فارس تحت عنوان برنامه های بلندمدتی مانند «چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی» و «عملیات ۳۰۰میلیاردی امارات متحده عربی» هدایت می شوند. این برنامه ها به دنبال ساختن اقتصادی متنوع تر هستند که برای کسب درآمد فقط متکی به نفت نباشد. تجربه های گذشته از نوسانات قیمت نفت ناشی از تغییرات تقاضا و شوک هایی مانند پاندمی ویروس کووید ضرورت تنوع بخشی به اقتصاد و کاهش وابستگی به منابع ناپایدار مانند نفت و گاز را به کشورهای خلیج فارس اثبات کرده بود. از طرفی چشم انداز جهانی انرژی نیز تغییر کرده و تقاضا برای منابع پاک تر افزایش یافته است. در همین راستا در نشست های  تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد بر گذار از سوخت های فسیلی تاکید شد. بنابر این کشورهای خلیج فارس می دانند که باید خود را برای آینده ای متفاوت تر آماده کنند و با این تغییرات همگام باشند.

به دنبال تنوع بخشی اقتصاد

کشورهای خلیج فارس برای کاهش وابستگی خود به منابع نفتی مسیر تازه ای در پیش گرفته اند که به سمت تنوع بخشی اقتصادی جذب سرمایه گذاری خارجی و توسعه پایدار حرکت می کند. دولت های این منطقه با تکیه بر درآمدهای نفتی و استفاده هوشمندانه از موقعیت ژئوپلیتیک خود در حال پایه گذاری ساختاری اقتصادی اند که در آن نفت دیگر تنها بازیگر صحنه نیست. مهم ترین هدف کشورهای خلیج فارس توسعه بخش هایی است که هم راستا با نیازهای آینده جهان و سازگار با ویژگی های بومی منطقه اند. بخش های گردشگری انرژی های تجدیدپذیر فناوری سرمایه گذاری در بخش مالی اسلامی و لجستیک از جمله مواردی هستند که سازگاری خوبی با ساختار این منطقه دارند و سرمایه گذاری گسترده ای برای تقویت این بخش ها در حال انجام است.

یکی از بخش های مهم و با پتانسیل رشد بالای منطقه بخش گردشگری است. بر اساس گزارش مرکز آمار شورای همکاری خلیج فارس(CGG) ۶۸.۱ میلیون گردشگر بین المللی در سال ۲۰۲۳ از کشورهای خلیج فارس بازدید کرده اند که نسبت به سال ۲۰۱۹ حدود ۴۰ درصد افزایش داشته است. همچنین گردشگری سهم قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی کشورهای خلیج فارس داشته است. این بخش در سال ۲۰۲۳ معادل ۱۰.۸درصد از تولید ناخالص داخلی منطقه و ۱۴.۲درصد از اشتغال منطقه را پوشش داده است. در عربستان سعودی پروژه هایی مانند «نئوم» «دریای سرخ» و «دروازه دیریه» با هدف تبدیل این کشور به مقصدی جهانی در گردشگری راه اندازی شده اند. آمارها نشان می دهند که در سال ۲۰۲۴ بیش از ۳۰میلیون زائر و  گردشگر خارجی از عربستان بازدید کرده اند که نشانه ای از تقویت این بخش است. در همین حال امارات متحده عربی نیز به سرمایه گذاری در پروژه های بزرگ گردشگری ادامه می دهد؛ از جمله پروژه «اقامتگاه وین» درجزیره المرجان راس الخیمه که به تنهایی بیش از ۳.۹میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرده و انتظار می رود سالانه تا ۸میلیارد دلار درآمد ایجاد کند.

اما حرکت به سمت آینده فقط محدود به گردشگری نیست. فناوری و انرژی های پاک نیز در مرکز توجه قرار گرفته اند. امارات با داشتن حدود ۷۰درصد ظرفیت انرژی تجدیدپذیر شورای همکاری خلیج فارس (GCC) پیشتاز این حوزه در منطقه است و پروژه های خورشیدی بادی و تولید هیدروژن را توسعه می دهد. عربستان نیز با پروژه «نئوم» گامی بلند در راستای تبدیل شدن به یکی از تولیدکنندگان اصلی هیدروژن سبز در جهان برداشته است. در واقع کشورهای خلیج فارس با سرمایه گذاری در حوزه انرژی های پاک سعی دارند جایگاه خود به عنوان مهره های کلیدی انرژی جهان را حفظ کنند و مزیت رقابتی خود را از دست ندهند. در حوزه فناوری های دیجیتال دولت این کشورها با سرمایه گذاری در هوش مصنوعی فین تک خدمات فضای ابری و مراکز داده به دنبال تبدیل شدن به قطب فناوری منطقه هستند. به ویژه امارات که با ایجاد زیرساخت های مدرن و پژوهشگاه های تخصصی زمینه رشد سریع شرکت های فناوری محور را فراهم کرده است.

هم زمان بخش مالی اسلامی نیز به عنوان یکی از مزیت های بومی منطقه در حال گسترش است. دلایل متعددی پشت تمرکز این کشورها بر گسترش آن قرار دارد. از یک سو تقاضای بالای داخلی برای خدمات مالی مطابق با شریعت اسلامی مانند بانکداری بدون بهره و صکوک باعث شده دولت ها و نهادهای مالی به این حوزه توجه ویژه ای داشته باشند. از سوی دیگر گسترش مالی اسلامی به این کشورها کمک می کند تا زیرساخت های مالی مستقل تری از نظام مالی غرب ایجاد کنند؛ و در شرایطی که بازار جهانی درگیر شوک و نوسان است آسیب کمتری ببینند.

علاوه بر موارد ذکرشده لجستیک که یکی از نقاط قوت دیرینه منطقه است اکنون با سرمایه گذاری بیشتر در بنادر فرودگاه ها و شبکه های ریلی نقش پررنگ تری در برنامه های توسعه دارد. موقعیت جغرافیایی ممتاز این کشورها میان آسیا آفریقا و اروپا آنها را به دروازه ای برای تجارت جهانی تبدیل کرده است. براساس آمارها ارزش کل قراردادهای خدمات لجستیک در منطقه در سال ۲۰۲۴ حدود ۹.۱۶میلیارد دلار بوده و با توجه به افزایش تقاضا برای این خدمات پیش بینی می شود تا سال ۲۰۲۹ این مبلغ به ۱۲.۹میلیارد دلار برسد.

چالش های کاهش وابستگی به نفت

کشورهای خلیج فارس با چالش هایی در مسیر گذار از سوخت های فسیلی مواجه هستند. این چالش ها بیشتر ناشی از محدودیت های طبیعی و وابستگی شدید به درآمدهای نفتی است. یکی از مشکلات اصلی تنش آبی شدید است. برای مقابله با این چالش این کشورها با استفاده از درآمدهای حاصل از صادرات نفت و گاز فناوری نمک زدایی از آب دریا را راه اندازی کرده بودند؛ به طوری که این منطقه تقریبا ۴۰ درصد از ظرفیت نمک زدایی جهان را به خود اختصاص داده است. با این وجود در صورت کاهش درآمدهای نفتی و تکیه بر درآمدهای غیرنفتی نیاز به منابع آبی بیشتر خواهد شد و باید سرمایه گذاری مجدد در زمینه نمک زدایی آب انجام شود.

علاوه بر این منطقه با ناامنی غذایی نیز روبه روست. کشورهای خلیج فارس به شدت به واردات غذا وابسته اند و برخی از آنها مانند قطر بحرین و امارات تا ۹۰درصد از نیاز غذایی خود را وارد می کنند. با کاهش درآمدهای نفتی احتمالا چالش هایی در رابطه با تامین مواد غذایی ایجاد خواهد شد. از طرفی ادامه روند واردات گسترده با توجه به کاهش درآمدهای نفتی چندان منطقی نیست و از طرفی با توجه به شرایط اقلیمی و آب وهوایی کشاورزی در این منطقه به شدت هزینه بر است.

با این حال در امارات عربستان و عمان پروژه هایی در زمینه مزارع عمودی گلخانه های مجهز به هوش مصنوعی و سیستم های آبیاری کم مصرف اجرا شده اند تا وابستگی به واردات کاهش و بهره وری بخش کشاورزی افزایش یابد. علاوه بر این کاهش درآمدهای نفتی بر اشتغال نیز تاثیر خواهد داشت. در این کشورها دولت ها با توجه به منابع بودجه ای بالا بخش عمومی بزرگی ایجاد کرده اند که بیش از نیمی از جمعیت شاغل در این بخش ها مشغول به کار هستند. بنابراین کاهش درآمدهای نفتی اشتغال بخش دولتی را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.

در مجموع مسیر تازه کشورهای خلیج فارس نمایانگر گذار هوشمندانه از اقتصادی متکی بر نفت به سوی اقتصادی متنوع نوآور و رقابت پذیر است. به عقیده کارشناسان سیاست کلی کشورهای منطقه خلیج فارس برای کاهش منابع نفتی و همزمان افزایش سرمایه گذاری در سایر بخش های مولد سیاست درستی است و قطع کامل درآمدهای نفتی اصلا توصیه نمی شود زیرا نفت همچنان نقش مهمی در توسعه این کشورها ایفا می کند. در مقابل بهتر است با استفاده از درآمدهای نفتی سرمایه گذاری در سایر بخش ها انجام شود. در این صورت همزمان با کاهش وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی منابع درآمدی پایدارتری برای این کشورها ایجاد خواهد شد.

*بازنشر مطالب دیگر رسانه ها و شبکه های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن از سوی ایکسل نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان منتشر می شود.

پایان خبر ایکسل