شرایط دعوای متقابل چیست؟

تصور کنید درگیر یک پرونده حقوقی هستید و کسی از شما شکایت کرده. شما شده اید خوانده دعوا. خب، یک طرف ماجرا اینه که باید از خودت دفاع کنی و حرف های شاکی (خواهان) رو رد کنی. اما همیشه قضیه به همین سادگی نیست! گاهی اوقات، خود شما هم در مقابل خواهان اصلی، حرف و حقی برای گفتن داری که می خوای دادگاه بهش رسیدگی کنه. اینجا پای چیزی به اسم «دعوای متقابل» به ماجرا باز می شه. این یعنی شما به جای اینکه فقط حالت دفاعی داشته باشی، حمله هم می کنی! این یه ابزار خیلی مهم و کاربردیه که می تونه سرنوشت پرونده رو حسابی تغییر بده.

دعوای متقابل، رفیق شفیق خوانده در دادگاهه. وقتی که خواهان اصلی یه ادعایی علیه شما داره، شما هم ممکنه توی دلت یا توی پرونده، ادعاهایی علیه اون داشته باشی. اینجاست که دعوای متقابل مثل یک شمشیر دولبه عمل می کنه؛ هم می تونی باهاش از خودت دفاع کنی، هم می تونی حق خودت رو بگیری و حتی خواهان رو مجبور به انجام کاری یا پرداخت هزینه ای بکنی. خیلی ها فکر می کنند دعوای متقابل همون دفاعیه، اما باید بگم که این دو تا با هم فرق دارن. دفاع کردن یعنی اینکه بگی حرف خواهان درست نیست و دلایلش رو رد کنی، اما دعوای متقابل یعنی خودت هم یه دادخواست جداگانه، البته مرتبط با دعوای اصلی، به دادگاه بدی و از دادگاه بخوای که به حرف های تو هم رسیدگی کنه. اینجوری دادگاه دیگه فقط به حرف خواهان گوش نمی ده، بلکه می شنوه که شما هم چه ادعایی علیه اون داری و اینجوری ممکنه کل پرونده از این رو به اون رو بشه. پس شناختن اینکه چه شرایطی برای طرح دعوای متقابل لازمه و چطوری باید این کار رو انجام داد، برای هر کسی که سر و کارش به دادگاه می افته، از نون شب واجب تره.

دعوای متقابل چیست و چه فرقی با دفاع داره؟

اول از همه بریم سراغ اینکه اصلاً این دعوای متقابل یعنی چی؟ خب، همونطور که از اسمش پیداست، یه دعواست که متقابل یعنی در مقابل یه دعوای دیگه مطرح می شه. تو عالم حقوق، بهش می گیم یه جور دعوای طاری. این یعنی چی؟ یعنی زمانی که یه پرونده توی دادگاه در جریانه، یه دعوای دیگه هم بهش اضافه می شه. اما نه هر دعوایی! دعوای متقابل رو فقط خوانده می تونه علیه خواهان اصلی مطرح کنه، اونم با یه سری شرط و شروط خاص.

تعریف حقوقی دعوای متقابل: یه اسلحه قانونی توی دست خوانده

طبق قانون آیین دادرسی مدنی، دقیقاً ماده 141، دعوای متقابل اینطوری تعریف شده: خوانده می تواند در مقابل ادعای خواهان اقامه دعوا نماید. چنین دعوایی در صورتی که با دعوای اصلی ناشی از یک منشاء بوده یا ارتباط کامل داشته باشد، دعوای متقابل نامیده شده و تواماً رسیدگی می شود و چنانچه دعوای متقابل نباشد، در دادگاه صالح به طور جداگانه رسیدگی خواهد شد. بین دو دعوا وقتی ارتباط کامل موجود است که اتخاذ تصمیم در هر یک موثر در دیگری باشد. شاید این جمله قانونی یه کم پیچیده به نظر بیاد، ولی خلاصه اش اینه: اگر شما که خوانده پرونده ای، ببینی خواهان یه ادعایی علیهت داره، و تو هم یه حقی از اون طلب داری یا می خوای حرفشو رد کنی، می تونی خودت یه دعوا علیه اون راه بندازی که بهش می گن دعوای متقابل. شرط اصلیش هم اینه که این دعوای جدیدت، با اون دعوای اصلی یا از یه جا آب بخوره (یعنی منشأ واحد باشه) یا باهاش ارتباط کامل داشته باشه، یعنی اگه یکی رو حل کنی، روی اون یکی هم تأثیر بذاره.

یه مثال می زنم که بهتر جا بیفته: فرض کن خواهان ازت شکایت کرده که اجاره بها رو ندادی. حالا تو می بینی که اون خونه ای که اجاره کرده بودی، کلی مشکل داشته و صاحبخونه (خواهان) وظایفش رو انجام نداده. اینجا تو می تونی در مقابل دعوای اصلی مطالبه اجاره، دعوای متقابل مطالبه خسارت به دلیل عدم انجام تعهدات مالک رو مطرح کنی. این دو دعوا با هم ارتباط کامل دارن چون جفتشون مربوط به همون قرارداد اجاره و همون ملکن. با این کار، دادگاه به جای دو تا پرونده جداگانه، همونجا به هر دو ادعای شما و خواهان با هم رسیدگی می کنه و یکجا تصمیم می گیره.

فرق دعوای متقابل با دفاع ماهوی: همه دفاع ها دعوای متقابل نیستن!

یه نکته خیلی مهم اینجاست که هر دفاعی رو نباید با دعوای متقابل اشتباه گرفت. قانون آیین دادرسی مدنی، تو ماده 142، بهمون می گه: دعوای متقابل به موجب دادخواست اقامه می شود، لیکن دعاوی تهاتر، صلح، فسخ، رد خواسته و امثال آن که برای دفاع از دعوای اصلی اظهار می شود، دعوای متقابل محسوب نمی شود و نیاز به تقدیم دادخواست جداگانه ندارد. ببینید، دفاع ماهوی یعنی شما حرف های خواهان رو رد می کنی. مثلاً اگه ازت پول طلب داره، می گی من قبلاً پرداخت کردم و رسیدش هم اینجاست. یا اگه ادعای مالکیت داره، می گی نه، این ملک مال من نیست و تو سندت مشکل داره. این ها صرفاً دفاعه و لازم نیست براشون دادخواست جداگانه بدی.

اما دعوای متقابل یه گام فراتر می ره. شما باهاش صرفاً دفاع نمی کنی، بلکه خودت یه ادعای جدید رو مطرح می کنی. مثلاً اگه خواهان ازت طلب داره، تو به جای اینکه فقط بگی من بهش بدهکار نیستم، ممکنه بگی اتفاقاً اون به من بدهکاره! یا مثلاً اگه خواهان برای تخلیه خونه ازت شکایت کرده، تو به جای اینکه فقط بگی من حق دارم اینجا باشم، ممکنه بگی من خودم مالک اینجام و باید سند به اسم من بشه. اینجاست که دعوای متقابل معنا پیدا می کنه. پس حواست باشه، هر ادعایی برای رد حرف خواهان، دعوای متقابل نیست و خیلی وقت ها همون دفاع ساده کافیه. تشخیص این دوتا از هم کار ظریفیه و بهتره حتماً با یه وکیل مشورت کنی.

ارکان و شرایط اساسی اقامه دعوای متقابل: باید و نبایدها

دعوای متقابل همینطور الکی و بی قاعده نیست که هر کسی هر وقت دلش خواست مطرح کنه. یک سری شرایط اساسی داره که مثل پایه های یه خونه، باید درست و حسابی باشن تا دادگاه اصلاً بهش رسیدگی کنه. اگه یکی از این شرایط نباشه، پرونده دعوای متقابلتون یا رد می شه یا دادگاه می گه باید جداگانه بهش رسیدگی کرد و دیگه توأمان با دعوای اصلی پیش نمی ره.

اقامه کننده دعوا: فقط خوانده می تونه!

اولین و مهم ترین شرط اینه که فقط خوانده یا وکیلش می تونه دعوای متقابل رو مطرح کنه. خواهان دعوای اصلی، یعنی اونی که اول از همه شکایت کرده، حق نداره دعوای متقابل مطرح کنه. خب، منطقش هم همینه؛ اون اگه ادعایی داشت باید همون اول توی دادخواست اصلیش مطرح می کرد.

آیا مجلوب ثالث و وارد ثالث هم می توانند دعوای متقابل مطرح کنند؟

اینجا یه سوال پیش میاد: اگه یه نفر دیگه به اسم ثالث وارد پرونده شد، اونم می تونه دعوای متقابل مطرح کنه؟ این داستان خودش پیچیدگی های جالبی داره.

1. مجلوب ثالث و دعوای متقابل: ماده 139 قانون آیین دادرسی مدنی می گه: شخص ثالثی که جلب می شود، خوانده محسوب و تمام مقررات راجع به خوانده درباره او جاری است. هر گاه دادگاه احراز کند که جلب شخص ثالث به منظور تاخیر رسیدگی است، می تواند دادخواست جلب را از دادخواست اصلی تفکیک کرده و به هریک جداگانه رسیدگی کند. یعنی چی؟ یعنی اگه یه نفر به عنوان مجلوب ثالث به پرونده شما کشیده بشه، حکم خوانده رو داره و بله، می تونه دعوای متقابل مطرح کنه. البته این در صورتیه که مجلوب ثالث برای خودش یه حقی رو توی پرونده داشته باشه و فقط نیومده باشه که موضع جلب کننده رو قوی تر کنه. اگه صرفاً برای تقویت موضع طرف دیگه اومده باشه، دیگه نمی تونه دعوای متقابل بده.
2. وارد ثالث و دعوای متقابل: وارد ثالث کسیه که خودش دلش می خواد وارد دعوا بشه، چون می بینه رای این پرونده ممکنه به ضرر یا نفع اونم تموم بشه. در مورد وارد ثالث، رویه معمول اینه که اگه اون وارد دعوا بشه و خودش رو طرف اصلی یکی از اصحاب دعوا بدونه، در موقعیت خوانده قرار می گیره و می تونه در مقابل خواهان اصلی، دعوای متقابل مطرح کنه. ولی اگه صرفاً برای کمک به یکی از طرفین اومده باشه، نمی تونه.

رابطه با دعوای اصلی: پای وحدت منشأ یا ارتباط کامل در میانه!

یکی از مهمترین شرایط دعوای متقابل، همون چیزیه که توی ماده 141 ق.آ.د.م گفتیم: دعوای شما باید وحدت منشأ یا ارتباط کامل با دعوای اصلی داشته باشه. اگه این ارتباط نباشه، دیگه اسمش دعوای متقابل نیست و دادگاه می گه باید بری توی یه دادگاه دیگه و یه پرونده کاملاً جدید باز کنی.

وحدت منشأ: از یه چشمه آب می خورید!

وقتی می گیم دعواها وحدت منشأ دارن، یعنی جفتشون از یه اتفاق حقوقی یا یه رابطه حقوقی واحد نشأت گرفتن. مثلاً فکر کنین یه قرارداد خرید و فروش خونه بستید. حالا فروشنده از شما شکایت کرده که پول رو کامل ندادید (دعوای اصلی). شما هم می خوای دعوای متقابل مطرح کنی که فروشنده به تعهدش برای تحویل سند عمل نکرده. خب، هر دو دعوا (پرداخت پول و تحویل سند) از همون قرارداد خرید و فروش سرچشمه می گیرن. پس اینجا وحدت منشأ وجود داره.

ارتباط کامل: تصمیم گیری در یکی، روی اون یکی تأثیر می ذاره!

گاهی اوقات دعواها ممکنه از یه منشأ واحد نباشن، ولی ارتباط کامل با هم دارن. یعنی چی؟ یعنی نتیجه ای که دادگاه تو یکی از این دعواها می گیره، روی نتیجه دعوای دیگه حسابی تأثیر می ذاره. همونطور که قانون گفته: اتخاذ تصمیم در هر یک موثر در دیگری باشد. مثلاً:

• فرض کنید خواهان دعوای خلع ید مطرح کرده و می گه شما ملکش رو تصرف کردی. شما در جواب، دعوای متقابل اثبات مالکیت مطرح می کنی و می گی اصلاً این ملک مال خودمه! خب، اگه دادگاه رأی بده که ملک مال شماست، دیگه خواهان نمی تونه خلع ید کنه. اینجا تصمیم گیری در دعوای اثبات مالکیت، مستقیماً روی دعوای خلع ید اثر می ذاره.
• یا یه مثال دیگه: خواهان دعوای مطالبه ثمن معامله رو مطرح کرده و می خواد پول یه معامله رو ازت بگیره. شما دعوای متقابل فسخ معامله رو مطرح می کنی و می گی اصلاً اون معامله از اساس باطل بوده یا باید فسخ بشه. اگه دادگاه معامله رو فسخ کنه، دیگه مطالبه ثمن معنی نداره.

پس، لازم نیست حتماً دعواها از یه قرارداد یا یه اتفاق مشترک ناشی شده باشن؛ همین که تصمیم یکی روی دیگری تأثیر بذاره، کافیه.

مهلت اقامه دعوا: عجله کن، تا دیر نشده!

یه نکته خیلی حیاتی دیگه، مهلت طرح دعوای متقابله. قانونگذار تو ماده 143 ق.آ.د.م خیلی صریح گفته: دادخواست دعوای متقابل باید تا پایان اولین جلسه دادرسی تقدیم شود و اگر خواهان دعوای متقابل را در جلسه دادرسی اقامه نماید، خوانده می تواند برای تهیه پاسخ و ادله خود تاخیر جلسه را درخواست نماید. یعنی فرصت زیادی ندارید! از وقتی ابلاغیه دادخواست اصلی به دستتون می رسه تا پایان اولین جلسه دادرسی، فرصت دارید که دعوای متقابلتون رو مطرح کنید.

معمولاً بهترین کار اینه که قبل از رسیدن تاریخ اولین جلسه، دادخواست متقابل رو آماده و ثبت کنید. اگه این کار رو کردید و فرصت کافی برای ابلاغش به خواهان اصلی وجود داشت، دادگاه همون جلسه اول به هر دو دعوا رسیدگی می کنه. اما اگه تا جلسه اول صبر کردید و اونجا دادخواست رو دادید، یا حتی اگه قبلش دادید ولی وقت برای ابلاغش کم بود، خواهان اصلی (که حالا خودش خوانده دعوای متقابل شماست) می تونه از دادگاه بخواد که جلسه رو به تأخیر بندازه تا بتونه جواب شما رو آماده کنه و دلایلش رو بیاره. اگه این مهلت رو از دست بدید، دعوای متقابل شما دیگه توأمان با دعوای اصلی رسیدگی نمی شه و باید مثل یک دعوای کاملاً جدید، مراحل جداگانه خودش رو طی کنه. این یعنی دو تا پرونده جدا، دو بار وقت گذاشتن و شاید هزینه های بیشتر.

امکان طرح دعوای متقابل در مراحل مختلف دادرسی: کجا آره، کجا نه؟

حالا سوال پیش میاد که این مهلت تا پایان اولین جلسه دادرسی فقط برای مرحله اوله یا مراحل بعدی دادگاه هم شاملش می شه؟

• مرحله بدوی: قطعاً بله! این اصلی ترین مرحله ایه که می تونید دعوای متقابل رو مطرح کنید و باید حتماً همونجا اقدام کنید.
• مرحله واخواهی: فرض کنید دادگاه بدون حضور شما رأی غیابی صادر کرده و شما حالا می خواید به اون رأی واخواهی کنید (یعنی اعتراض کنی که آقا من نبودم!). نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه می گه که در این مرحله، چون خوانده از جریان دادرسی مطلع نبوده، واخواهی مثل اولین جلسه دادرسیه. پس، بله، می تونید همزمان با واخواهی، دعوای متقابلتون رو هم مطرح کنید.
• مرحله تجدیدنظر: اینجاست که داستان فرق می کنه. در مرحله تجدیدنظر، دیگه نمی تونید دعوای جدیدی رو به عنوان دعوای متقابل مطرح کنید. اگه این کار رو بکنید، دادگاه تجدیدنظر اون رو به عنوان یک دعوای مستقل و جدید در نظر می گیره و برمی گردونه به دادگاه بدوی تا از اول بهش رسیدگی بشه. یعنی دیگه توأمان با تجدیدنظرخواهی بهش رسیدگی نمی شه.
• مرحله فرجام خواهی: اینجا اصلاً امکان طرح دعوای متقابل وجود نداره. فرجام خواهی فقط برای بررسی رعایت قوانین تو رأی صادره ست و بحث طرح دعوای جدید مطرح نیست.

تشریفات اقامه: حتماً باید دادخواست بدی!

همونطور که تو ماده 142 قانون آیین دادرسی مدنی دیدیم، دعوای متقابل با یه دادخواست شروع می شه. یعنی مثل هر دعوای حقوقی دیگه ای، باید یه برگه به اسم دادخواست تنظیم کنی و تمام شرایط شکلی دادخواست های حقوقی رو رعایت کنی. خواسته مشخص، دلایل و مستندات، مشخصات طرفین، همه و همه باید تو دادخواستت باشه. اینجوری نیست که شفاهی یا توی یه نامه عادی بتونی دعوای متقابل رو مطرح کنی. یادت باشه، رعایت این تشریفات خیلی مهمه، وگرنه دادخواستت رد می شه.

صلاحیت دادگاه: دعواها پیش یک قاضی!

یکی دیگه از شرایط مهم، اینه که دعوای متقابل شما باید توی همون دادگاهی مطرح بشه که داره به دعوای اصلی رسیدگی می کنه. قانون نمی خواد دو تا دادگاه مختلف به دو تا پرونده که به هم ربط دارن، جداگانه رسیدگی کنن، چون ممکنه رأی های متناقض صادر بشه و داستان طولانی بشه. پس اگه دادگاه اصلی صلاحیت رسیدگی به دعوای متقابل شما رو داره، باید همونجا مطرحش کنی.

در مورد صلاحیت، چندتا نکته وجود داره:

• اگه دعوای اصلی و دعوای متقابل هر دو تو صلاحیت ذاتی یه نوع دادگاه (مثلاً هردو حقوقی) باشن، مشکلی نیست.
• اما اگه دعوای اصلی مثلاً تو تهران باشه و طبق قانون، دعوای متقابل شما باید تو شیراز رسیدگی بشه (صلاحیت محلی)، قانون می گه باز هم دعوای متقابل رو همون تو تهران مطرح کن. در دعوای متقابل، رعایت صلاحیت محلی الزامی نیست و دادگاهی که به دعوای اصلی رسیدگی می کنه، صلاحیت رسیدگی به دعوای متقابل رو هم پیدا می کنه. این یه استثنای مهمه که باعث می شه کار سریع تر و یکپارچه تر پیش بره.

مراحل عملی طرح دعوای متقابل: قدم به قدم تا دادگاه

خب، تا اینجا فهمیدیم دعوای متقابل چیه و چه شرایطی داره. حالا بریم ببینیم عملاً چطوری باید این کار رو انجام داد. فکر کن تو جای خوانده ای و می خوای دعوای متقابل طرح کنی. باید این مراحل رو طی کنی:

1. ثبت نام در سامانه ثنا: این دیگه پیش نیاز هر کار قضائیه. حتماً باید تو سامانه ثنا ثبت نام کرده باشی. بدون ثنا، هیچ ابلاغی به دستت نمی رسه و هیچ کاری نمی تونی بکنی. می تونی حضوری بری دفاتر خدمات قضایی یا اینترنتی از طریق سایت adliran.ir ثبت نام کنی.
2. تنظیم دقیق و کامل دادخواست دعوای متقابل: این مرحله خیلی حساسه. باید دادخواستت رو دقیق و کامل تنظیم کنی. اسم خواسته (چی می خوای؟)، دلایل و مدارکت (چرا اون خواسته رو داری؟)، مشخصات دقیق خواهان و خوانده (شما می شی خواهان دعوای متقابل و خواهان اصلی می شه خوانده دعوای متقابل) و تمام ضمائم و مستنداتت رو باید بنویسی. از یک وکیل بخواه که کمکت کنه، چون اشتباه تو این مرحله ممکنه کل پرونده رو به خطر بندازه.
3. ثبت دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: بعد از اینکه دادخواستت رو آماده کردی، باید ببریش دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تا ثبت بشه و بره دادگاه. یادت باشه که این کار رو باید تو مهلت قانونی، یعنی «تا پایان اولین جلسه دادرسی» انجام بدی.
4. ابلاغ دادخواست به خواهان دعوای اصلی: بعد از ثبت، دادخواست شما از طریق سامانه ثنا به خواهان اصلی (که حالا خوانده دعوای متقابل شماست) ابلاغ می شه. اون هم فرصت داره که نسبت بهش جواب بده.
5. نحوه رسیدگی توأمان به هر دو دعوا در دادگاه: اگه همه چیز طبق برنامه پیش بره و دادخواست شما تو مهلت قانونی و با شرایط لازم مطرح شده باشه، دادگاه به هر دو دعوا (اصلی و متقابل) با هم رسیدگی می کنه. یعنی قاضی به حرف های هر دو طرف در هر دو پرونده گوش می ده و مدارک رو بررسی می کنه.
6. صدور رأی و حق اعتراض به آن: در نهایت، دادگاه یه رأی جامع برای هر دو دعوا صادر می کنه. اگه به این رأی اعتراض داشته باشی، مثل هر رأی دیگه ای، می تونی تو مهلت قانونی بهش اعتراض کنی و مثلاً تجدیدنظرخواهی کنی.

این مراحل ممکنه تو نگاه اول پیچیده به نظر برسن، اما اگه قدم به قدم و با دقت پیش بری، می تونی حقت رو بگیری.

مدارک لازم برای طرح دعوای متقابل: چی با خودت ببری؟

برای اینکه بتونی دعوای متقابلت رو قوی و محکم مطرح کنی، باید یه سری مدارک رو همراهت داشته باشی و به دادگاه ارائه بدی. این مدارک، مثل پایه و اساس حرف های شما هستن و دادگاه بر اساس اون ها تصمیم می گیره. خب، چه چیزهایی لازمه؟

• مدارک هویتی: اول از همه، کارت ملی و شناسنامه ات. باید هویت خودت رو ثابت کنی.
• دادخواست تنظیم شده دعوای متقابل: همون دادخواستی که با دقت تنظیم کردی و خواسته و دلایل و مشخصات طرفین رو توش نوشتی.
• مستندات و دلایل اثبات کننده ادعای شما: این مهمترین بخش ماجراست. هر چیزی که نشون می ده حرف شما درسته و حق با شماست. این مدارک بسته به نوع دعوای متقابلت فرق می کنه. مثلاً:
  • اگه دعواتون سر ملکه، سند مالکیت، مبایعه نامه، قولنامه، یا هر سند دیگه که مالکیت شما رو ثابت می کنه.
  • اگه دعواتون سر یه قرارداد باشه، اصل قرارداد، رسیدهای پرداخت، نامه های اداری مرتبط، اسناد فسخ یا هر چیزی که به همون قرارداد ربط داره.
  • اگه پای خسارت در میونه، فاکتورها، گزارش کارشناسی، مدارک پزشکی، یا هر سند دیگه که میزان و وقوع خسارت رو نشون بده.
  • شهادت شهود، اقرارنامه، صورتجلسات و هر مدرک دیگه ای که می تونه به دادگاه کمک کنه تا واقعیت رو بفهمه.

بذارید با یه مثال موضوع رو بیشتر روشن کنیم: فرض کنید از شما بابت مطالبه اجاره بهای معوقه شکایت شده. شما به عنوان خوانده، می خواید دعوای متقابل مطالبه وجه الضمان (پول پیش) رو مطرح کنی، چون مدت اجاره تموم شده و صاحبخونه پول پیشت رو پس نمی ده. مدارک لازم اینجا می تونه شامل این ها باشه: قرارداد اجاره، رسید پرداخت پول پیش (ودیعه)، نامه هایی که برای مطالبه پول پیش به صاحبخونه فرستادی، و اگه خونه رو تخلیه کردی، صورتجلسه تحویل ملک و قبض های آب و برق و گاز تسویه شده.

هر چقدر مدارکت کامل تر و مستنداتت قوی تر باشه، شانس موفقیتت توی دعوای متقابل بیشتره. پس حسابی بگرد و هر مدرکی که داری رو جمع کن و تو دادخواستت بهش اشاره کن.

هزینه های دادرسی دعوای متقابل: چقدر آب می خوره؟

خب، رسیدیم به یه بخش مهم دیگه که همیشه دغدغه اصلی خیلیاست: هزینه ها! دعوای متقابل هم مثل هر دعوای دیگه ای، یه سری هزینه های دادرسی داره که باید پرداخت بشن. ولی این هزینه ها چقدرن و چطوری محاسبه می شن؟

هزینه های دادرسی دعوای متقابل بستگی به این داره که خواسته شما مالی باشه یا غیرمالی.

• اگه خواسته مالی باشه: یعنی شما یه مبلغ پول رو طلب داری یا ارزش مالی مشخصی داره.
  • برای خواسته تا مبلغ 200 میلیون ریال، هزینه دادرسی 2.5 درصد از مبلغ خواسته هستش.
  • برای خواسته بالای 200 میلیون ریال، این هزینه 3.5 درصد از مبلغ خواسته خواهد بود.
• اگه خواسته غیرمالی باشه: یعنی خواسته شما مستقیم مربوط به پول نیست، مثلاً اثبات نسب یا فسخ یک قرارداد. هزینه دادرسی برای این دعاوی معمولاً یه مبلغ ثابت بین 400 هزار تا 1 میلیون و 800 هزار ریال (این مبالغ تقریبی و متغیر هستن و باید از دفاتر خدمات قضایی استعلام بشن).

البته، این فقط هزینه دادرسیه. یه سری هزینه های جانبی دیگه هم هست که باید بهشون توجه کنی:

1. هزینه دفاتر خدمات قضایی: برای ثبت دادخواست و انجام کارهای اداریش، دفاتر خدمات قضایی هم یه مبلغی رو ازت می گیرن که این هم به هزینه هات اضافه می شه.
2. حق الوکاله وکیل: اگه تصمیم بگیری برای طرح دعوای متقابل از یه وکیل کمک بگیری، که کار درست هم همینه، باید حق الوکاله وکیل رو هم بپردازی. خوبی اینجا اینه که طبق ماده 4 آیین نامه تعرفه حق الوکاله، حق الوکاله وکیل در دعوای متقابل، نصف حق الوکاله مرحله بدوی دعوای اصلیه. این خودش یه صرفه جویی خوب برای شماست.
3. هزینه های کارشناسی، نشر آگهی و غیره: بسته به نوع پرونده، ممکنه هزینه های دیگه ای مثل هزینه کارشناسی (اگه نیاز به نظر کارشناس باشه)، هزینه نشر آگهی (اگه خوانده نامعلوم باشه) و … هم به پرونده اضافه بشه.

خلاصه که باید برای این هزینه ها برنامه ریزی کنی و همه جوانب رو بسنجی. مشورت با یه وکیل می تونه تو این زمینه هم خیلی کمکت کنه تا از همون اول بدونی چقدر باید هزینه کنی.

مزایا و معایب طرح دعوای متقابل: روی دیگر سکه!

دعوای متقابل، مثل هر ابزار قانونی دیگه ای، یه سری خوبی ها و بدی ها داره. دونستن این مزایا و معایب بهت کمک می کنه تا با چشم باز تصمیم بگیری که آیا طرح دعوای متقابل برای پرونده شما بهترین گزینه هست یا نه.

مزایا: چرا دعوای متقابل خوبه؟

1. صرفه جویی در زمان و هزینه های دادرسی: فکرش رو بکن، اگه قرار بود برای هر دو دعوا (اصلی و متقابل) دو تا پرونده جداگانه باز کنی، چقدر طول می کشید و چقدر باید هزینه دادرسی جداگانه می دادی؟ با دعوای متقابل، همه چیز یکجا و توأمان بررسی می شه و این یعنی هم وقتت کمتر تلف می شه و هم پول کمتری خرج می کنی.
2. جلوگیری از صدور احکام متناقض: این یکی خیلی مهمه. اگه دادگاه ها جداگانه به دو دعوایی که با هم ارتباط دارن رسیدگی کنن، ممکنه دو تا حکم صادر بشه که با هم جور درنیان و باعث سردرگمی بشن. وقتی دو دعوا کنار هم بررسی می شن، قاضی یه دید جامع پیدا می کنه و رایی می ده که همه جوانب رو در نظر گرفته و احتمال تناقض توش خیلی کمه.
3. امکان استفاده از تسهیلات قانونی: بعضی وقت ها دعوای متقابل مزایای خاصی هم داره. مثلاً طبق بند 4 ماده 219 قانون آیین دادرسی مدنی، اگه یه تبعه خارجی از شما شکایت کرده باشه و شما دعوای متقابل علیهش مطرح کنی، از دادن تأمین اتباع بیگانه معاف می شی. تأمین اتباع بیگانه یعنی یه تضمین مالی که معمولاً اتباع خارجی باید برای طرح دعوا در ایران بذارن.
4. امکان کاهش یا جلوگیری از محکومیت خواهان اصلی: با طرح دعوای متقابل، ممکنه بتونی کاری کنی که یا از محکومیتت کم بشه، یا اصلاً محکوم نشی، و حتی ممکنه خواهان اصلی خودش محکوم بشه که به شما چیزی بده یا کاری برات انجام بده. این یعنی می تونی ورق رو به نفع خودت برگردونی!

معایب: نقاط ضعف دعوای متقابل

1. احتمال اطاله دادرسی برای خواهان اصلی: اگه شما دعوای متقابل مطرح کنی، خب پرونده یه کم پیچیده تر می شه و ممکنه رسیدگی بهش بیشتر طول بکشه. این مسئله می تونه برای خواهان اصلی که می خواد زودتر به نتیجه برسه، آزاردهنده باشه.
2. انحراف از قواعد صلاحیت نسبی دادگاه: همونطور که قبل تر گفتیم، دعوای متقابل می تونه تو دادگاهی مطرح بشه که از لحاظ محلی صلاحیت رسیدگی به اون رو نداشته باشه. هرچند این قضیه برای راحتی کار شماست، ولی از نظر اصول حقوقی، یه جور انحراف از قواعد کلی صلاحیت محسوب می شه. البته معمولاً این مورد رو به خاطر مزایای یکپارچگی رسیدگی، زیاد ایراد نمی گیرن.

آثار زوال یا توقف دعوای اصلی بر دعوای متقابل: اگه دعوای اولی رفت، چی می شه؟

یه سوال مهم دیگه اینه که اگه خدای نکرده دعوای اصلی (همونی که اول از همه مطرح شده بود) به هر دلیلی تموم بشه یا متوقف بشه، تکلیف دعوای متقابل چی می شه؟ آیا اون هم با دعوای اصلی از بین می ره؟

جواب کلی اینه که نه! دعوای متقابل یک جورایی استقلال نسبی داره. یعنی چی؟ یعنی معمولاً اگه دعوای اصلی از بین بره (مثلاً خواهان اصلی دعواش رو پس بگیره، یا فوت کنه، یا دادگاه به هر دلیلی دعوای اصلی رو رد کنه)، دعوای متقابل شما سر جای خودش باقی می مونه و دادگاه به طور مستقل بهش رسیدگی می کنه و رأی می ده.

فکرش رو بکنید، شما که دعوای متقابل رو مطرح کردید، حتماً یه حقی برای خودتون قائلید. اگه با رفتن دعوای اصلی، حق شما هم از بین بره، که انصاف نیست! پس قانون این رو پیش بینی کرده که دعوای متقابل بتونه راه خودش رو بره.

البته، مثل همیشه یه سری استثناها هم هست. مثلاً اگه دعوای متقابل شما به قدری به دعوای اصلی چسبیده باشه که بدون اون اصلاً معنی پیدا نکنه (مثلاً دعوای متقابل شما صرفاً برای تهاتر یا کم کردن خواسته اصلی باشه و هیچ خواسته مستقل دیگه ای نداشته باشه)، اون موقع ممکنه با زوال دعوای اصلی، دعوای متقابل هم بی موضوع بشه. اما در حالت کلی، می تونی خیالت راحت باشه که دعوای متقابلت، در اکثر موارد، خودش رو مستقل از سرنوشت دعوای اصلی ادامه می ده.

یادت نره، دعوای متقابل یه شمشیر دولبه ست؛ هم می تونه پرونده رو به نفع شما برگردونه، هم اگه شرایطش درست رعایت نشه، ممکنه خودش تبدیل به یه دردسر جداگانه بشه. پس با آگاهی و دقت قدم بردار!

سوالات متداول (FAQ)

حالا که حسابی با دعوای متقابل آشنا شدیم، بریم سراغ چند تا سوال پرتکرار که ممکنه تو ذهنتون پیش اومده باشه.

آیا برای هر نوع دفاعی باید دعوای متقابل طرح کرد؟

نه بابا! اصلاً اینطور نیست. همونطور که بالا هم گفتیم، دعوای متقابل با دفاع ماهوی فرق می کنه. دفاع ماهوی یعنی شما حرف خواهان رو رد می کنی و می گی ادعاش باطله یا دلیلی نداره. مثلاً اگه ازت پول طلب داره، تو می گی من قبلاً پرداخت کردم و رسید دارم. این خودش یه دفاع قوی محسوب می شه و نیازی به دادخواست جداگانه نیست. دعوای متقابل زمانیه که شما خودت هم یه ادعای جدید، البته مرتبط با دعوای اصلی، علیه خواهان داری.

اگر مهلت اقامه دعوای متقابل را از دست بدهیم چه می شود؟

اگه مهلت قانونی تا پایان اولین جلسه دادرسی رو برای طرح دعوای متقابل از دست بدی، دیگه نمی تونی اون رو به عنوان دعوای متقابل تو همون پرونده مطرح کنی. اون موقع، دعوای شما به عنوان یک دعوای اصلی جدید محسوب می شه و باید بری توی یه شعبه دیگه یا حتی یه دادگاه دیگه، یه پرونده کاملاً مجزا باز کنی و همه مراحل رو از اول طی کنی. این یعنی هم کلی وقت و هزینه بیشتر و هم دیگه دعواتون با پرونده اصلی توأمان رسیدگی نمی شه.

آیا می توان در دعوای متقابل، از خواهان اصلی درخواست جبران خسارت کرد؟

بله، دقیقاً! یکی از کارهایی که می تونی با دعوای متقابل بکنی، همین درخواست جبران خسارته. اگه خواهان اصلی تو دعوای اصلیش باعث ضرر و زیان شما شده باشه، یا اگه شما از اون طلبی داری که مربوط به همون دعوای اصلی یا منشأ اونه، می تونی تو دادخواست دعوای متقابلت، مطالبه خسارت یا هر خواسته مالی دیگه ای رو علیهش مطرح کنی.

آیا دعوای متقابل نیاز به ابلاغ جداگانه دارد؟

بله، حتماً! دادخواست دعوای متقابل، مثل هر دادخواست دیگه ای، باید به طرف مقابل (یعنی خواهان اصلی که حالا خوانده دعوای متقابل شماست) ابلاغ بشه. این ابلاغ هم از طریق سامانه ثنا انجام می شه تا اون هم فرصت داشته باشه جواب بده و مدارکش رو آماده کنه.

اگر خواهان اصلی دعوایش را مسترد کند، وضعیت دعوای متقابل چه خواهد شد؟

اگه خواهان اصلی دعواش رو پس بگیره (مسترد کنه)، یا به هر دلیلی دعوای اصلی از بین بره، معمولاً دعوای متقابل شما سر جای خودش باقی می مونه و دادگاه به طور مستقل بهش رسیدگی می کنه. این همون استقلال نسبی دعوای متقابله که قبلاً در موردش صحبت کردیم. فقط تو موارد خیلی خاص که دعوای متقابل شما اصلاً بدون دعوای اصلی معنی پیدا نکنه، ممکنه سرنوشتش با دعوای اصلی گره بخوره.

نتیجه گیری: با آگاهی، حق خودت رو بگیر!

دعوای متقابل، همونطور که دیدیم، یه ابزار حقوقی خیلی قدرتمنده که تو دست خوانده می تونه ورق رو برگردونه و بهش کمک کنه که نه تنها از خودش دفاع کنه، بلکه حقوق پایمال شده اش رو هم از خواهان اصلی بگیره. اما استفاده از این ابزار، قلق ها و شرایط خاص خودش رو داره. از اینکه فقط خوانده می تونه طرحش کنه، تا مهلت محدود تا پایان اولین جلسه دادرسی، و شرط اساسی وحدت منشأ یا ارتباط کامل با دعوای اصلی، همه و همه مثل آجرهای یه خونه، باید درست چیده بشن تا ساختمون دعوای متقابل پابرجا بمونه.

اینکه بدونی چه مدارکی لازمه، هزینه ها چقدر می شه، و حتی اگه دعوای اصلی رفت، تکلیف دعوای تو چی می شه، همه این ها بهت کمک می کنه تا با چشم باز و آگاهانه تو این مسیر قدم برداری. یادمون باشه که تو دنیای حقوقی، دانستن خودش یه قدرت بزرگه و نادانی، همونطور که می گن، هیچ وقت توجیه خوبی برای از دست دادن حق نیست.

پس، اگه سر و کارتون به دادگاه افتاد و فکر می کنید می تونید از ابزار دعوای متقابل استفاده کنید، حتماً قبل از هر اقدامی، با یه وکیل متخصص و باتجربه مشورت کنید. یه وکیل خوب می تونه مثل یه نقشه راه، تمام پیچ و خم های این مسیر رو بهت نشون بده و از اشتباهات پرهزینه جلوگیری کنه. مشورت با یه متخصص نه تنها از ضایع شدن حقت جلوگیری می کنه، بلکه ممکنه باعث بشه پرونده ای که فکر می کردی باختی، به نفع تو تموم بشه.

برای مشاوره تخصصی در زمینه دعاوی متقابل و تنظیم دادخواست، با کارشناسان حقوقی ما تماس بگیرید.