شهردار تهران با «رای مستقیم» انتخاب می شود؟

به گزارش ایکسل به نقل از دنیای اقتصاد تجربه جهانی نشان می دهد انتخاب شهردار با رای مستقیم مردم به جای «انتخاب توسط شورای شهر» فساد شهرداری را کاهش می دهد و شهردار را در برابر شهروندان «پاسخگو» می کند. مطالعه ای که از ۴۴ کشور غربی و آسیایی انجام شده از «شیوه انتخاب مستقیم شهردار» در ۵۷درصد کشورها حکایت دارد. اوایل دهه ۹۰ در این باره از تهرانی ها نظرسنجی شد و ۶۹درصد با «رای مستقیم» موافقت کردند.

نتایج یک مطالعه تطبیقی درباره نحوه انتخاب شهرداران در کشورهای مختلف جهان حاکی است مدل «انتخاب مستقیم با رای شهروندان» به انتخاب شهرداران پاسخگو می انجامد. به گزارش «دنیای اقتصاد» وزیر کشور اخیرا در نشستی با استانداران سراسر کشور ایده هایی درباره انتخاب شهردار مطرح کرد که اگرچه دست کم از دو دهه قبل تاکنون در مقاطعی مطرح بوده اما طرح دوباره آن در این مقطع نوعی بدعت است. ایده اول اسکندر مومنی انتخاب شهردار با رای مستقیم مردم بوده و ایده دیگر هم اینکه مثل انتخاب شهردار توسط شورای شهر و صدور حکمش در وزارت کشور عزل شهردار هم این گونه باشد؛ یعنی در صورتی که استیضاح شهردار در شورای شهر به تایید وزارت کشور برسد او عزل شود.

جان کلام وزیر این است که شورای شهر مستقیما شهردار را عزل نکند و شاید علت آن شناسایی برخی مشکلات در مسیر کار شهرداران بوده باشد. جامعه شورایی کشور نیز مانند هر اجتماع انسانی دیگری ممکن است در مواردی آلوده به ناراستی هایی شود که قصد وزیر کشور جلوگیری از تاثیر سوء این ناراستی های احتمالی و موردی بر کیفیت اداره شهرهاست. استدلال مومنی این است که ثبات مدیران شهری در جریان استیضاح های مکرر خدشه دار شده و میانگین عمر مدیریت شهرداران در کشور به دو سال رسیده است. بدیهی است دو سال زمان کافی برای پیاده کردن ایده های مدیریتی را به افراد نمی دهد و در جریان تغییر مکرر مدیران آسیب هایی متوجه شهر و ماموریت های شهری خواهد شد.

با این وصف معلوم می شود که هدف وزیر کشور از طرح موضوع انتخاب مستقیم شهردار چه بوده است؛ پیشگیری از استیضاح های مکرر و کمک به ثبات نسبی در مدیریت شهری شهرها.  اما پرسش دیگری که درباره انتخاب شهرداران وجود دارد این است که مردم کدام روش را ترجیح می دهند؟ در این رابطه سال ۱۳۹۱ مطالعه ای با عنوان «بررسی نظرات شهروندان تهرانی در خصوص نحوه انتخاب شهردار تهران» توسط مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران انجام و نتایج آن منتشر شد که اگرچه یک مطالعه قدیمی به شمار می آید اما موارد جالبی را منعکس می کند. نظرسنجی ذیل این مطالعه نشان می دهد ۶۹ درصد شهروندان تهرانی انتخاب مستقیم شهردار از طریق صندوق رای را به روش های دیگر ترجیح می دهند.

سومین پرسش مهم حول ایده وزیر کشور نیز این است که آیا تجربه جهانی ایکسل تاییدی بر این ایده می گذارد یا نه؟ پاسخ به این پرسش مثبت است. بر اساس مطالعه مذکور که توسط مرکز مطالعات شهرداری تهران از ۴۴ کشور غربی و آسیایی انجام شد ۵۷ درصد از این کشورها از «روش مستقیم» یعنی انتخاب شهردار با رای مردم استفاده می کنند. در حال حاضر در شهرهای لندن نیویورک اتاوا مسکو همه شهرهای آلمان همه شهرهای ایتالیا همه شهرهای پرتغال همه شهرهای ترکیه همه شهرهای هندوستان همه شهرهای مکزیک و همه شهرهای ژاپن انتخاب شهردار با رای مستقیم مردم صورت می گیرد.

چهار مزیت انتخاب مستقیم شهردار

به گزارش «دنیای اقتصاد» سال ۹۰ نیز یک مطالعه تطبیقی پیرامون وظایف و ماموریت های شهرداری ها و انتخاب شهرداران در شهرهای مختلف جهان توسط مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهرداری تهران انجام شد که اطلاعات مهمی درباره ارزش انتخاب شهردار از طریق صندوق رای دارد. نتایج این مطالعه چهار مزیت انتخاب مستقیم شهردار را منعکس می کند که نخستین آن بر سر کار آمدن یک شهردار مقتدر به پشتوانه آرای مردمی است. شهرداری که پشتوانه رای مردمی دارد بیش از شهرداران منتخب به سایر روش های مرسوم امکان اتخاذ تصمیمات بزرگ و حیاتی و تغییر ریل اداره شهر در صورت نیاز را خواهد داشت.

مزیت دوم مشارکت مستقیم مردم در انتخاب شهردار پاسخگویی هر چه بیشتر فرد منتخب در طول دوره مسوولیت خواهد بود. بدیهی است شهروندانی که با حضور پای صندوق رای شهردار منتخبشان را انتخاب می کنند با حساسیت بیشتری عملکرد شهردار را رصد خواهند کرد و از طرفی از آنجا که شهردار برای تمدید حضور خود در این مسوولیت برای دوره دوم باز هم به رای مردم نیاز دارند ناگزیر است که به وعده های خود پایبند باشد تا سطح مشارکت و اقبال مردمی را در حد مطلوب نگه دارد.

مزیت سوم انتخاب مستقیم شهردار که به نوعی دنباله «مشارکت» محسوب می شود کاهش فساد خواهد بود. پایه اصلی مدیریت خوب شهری مشارکت است و هر کجا مشارکت موثر شهروندان وجود داشته باشد فساد کاهش خواهد یافت. در نهایت می توان از خودگردان شدن محله ها و افزایش رضایت مردم با تقویت حس اعتماد عمومی و حس همکاری به عنوان چهارمین مزیت انتخاب شهردار با رای مستقیم مردم اشاره کرد.

برآیند محتوای دو مطالعه مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهرداری تهران این است که انتخاب مستقیم شهردار دست کم برای کلان شهری مثل تهران می تواند ایده آل باشد. اما اکثریت جامعه آماری ۴۰۰ نفره شرکت کننده در نظرسنجی مربوط به یکی از این مطالعات بر اهمیت نظارت نیز تاکید کرده اند. در واقع رابطه معناداری بین مشارکت و نظارت در پاسخ به پرسش های این نظرسنجی قابل رهگیری است؛ کمااینکه عموم موافقان انتخاب مستقیم شهردار اعلام کرده اند اگر امکان نظارت بر عملکرد شهردار را داشته باشند به انتخاب مستقیم تمایل دارند. از طرفی ۷۸ درصد از شرکت کنندگان در نظرسنجی عنوان کرده اند که از زمان انتخاب شهردار بی اطلاع هستند و از سوی دیگر ۶۲ درصد از آنها اعلام کرده اند که شهردار را «زیاد» می شناسند. بنابراین مشخص است که آنها اصل انتخاب شهردار را با توجه به اینکه امکان مشارکت مستقیم در آن ندارند دنبال نمی کنند؛ اما به طور کلی اخبار شهری را دنبال می کنند. در این نظرسنجی همچنین ۹۹ درصد شرکت کنندگان اعلام کرده اند شرط مشارکت آنها در انتخابات برای تعیین شهردار «رضایت از عملکرد شهرداری» است.

استدلال مخالفان صندوق رای

تجربه جهانی نیز نشان می دهد علت بنیادین سپردن انتخاب شهردار به آرای مستقیم مردمی در بسیاری از شهرهای توسعه یافته از کشورهای مختلف واقع در قاره های مختلف پاسخگو کردن شهردار است. به این ترتیب در صورتی که بستر قانونی عملیاتی شدن ایده وزیر کشور در ایران فراهم شود می توان از مواهب آزموده شده آن نظیر همین اصل «پاسخگویی به شهروندان» بهره مند شد. اما استدلال مخالفان انتخاب شهردار چیست؟ آنها نگران ضعیف شدن نهاد شوراها در کشور هستند و معتقدند در شرایطی که خانواده بزرگ شورایی کشور درصدد افزایش اختیارات خود است این سلب اختیار مهم از نهاد مذکور به ضعیف تر شدن شوراها خواهد انجامید.

همچنین آفت دیگر انتخاب مستقیم شهردار می تواند دلسرد و بی اعتنا شدن اعضای پارلمان های شهری به عملکرد مدیران شهری باشد؛ موضوعی که می توان از آن به عنوان نقطه ضعف مدل جهانی انتخاب شهردار یاد کرد.  با این حال راهکارهای میانه ای وجود دارد که می توان به آنها تأسی جست. یک مدل رایج انتخاب شهردار در دنیا برای شهرهایی که شهرداران خود را با استفاده از صندوق رای انتخاب نمی کنند همین مدل فعلی است که در تهران و دیگر شهرهای ایران پیاده شده است؛ انتخاب شهردار توسط اعضای شورای شهر.

اما دو مدل دیگر هم وجود دارد که ارزیابی آنها نیز خالی از لطف نیست. مدل نخست انتخاب شهردار از میان اعضای منتخب شورای شهر است که این سازوکار به عنوان مثال در وین حاکم است. در این صورت به نوعی شهروندان در انتخاب شهردار دخالت داشته اند. همچنین در مدل دیگر فهرست نامزدهای احزاب برای انتخابات شوراها از زمان تبلیغات انتخاباتی شهردار منتخب خود را اعلام می کنند و در این صورت شهروندانی که به یک لیست مشخص رای می دهند در عمل به شهردار منتخب آن فهرست نیز رای داده اند.

با این حال نباید به سادگی از مدل جهانی انتخاب شهردار عبور کرد و به سراغ راه های جایگزین رفت. مطالعات نشان می دهد در صورتی که ابزارهای نظارتی پارلمان های شهری تقویت شود تا حدی که بتواند اعمال نظارت بر عملکرد شهرداری را تضمین کند نقطه ضعف بی اعتنایی احتمالی اعضای شورای شهر به عملکرد مدیران شهری قابل رفع است.

پایان خبر ایکسل