موارد بطلان رای داور

وقتی برای حل یه اختلاف، کار به داوری می کشه، رای داور برای طرفین دعوا خیلی مهمه. اما اینطور نیست که همیشه هر رایی که داور صادر می کنه، دیگه تمام و کمال درست باشه و نشه کاریش کرد. در قانون خودمون، راه هایی برای اعتراض و باطل کردن رای داور پیش بینی شده که بهش می گیم موارد بطلان رای داور. این حق به طرفین داده شده تا اگه داور تو کارش اشتباه کرده یا از چارچوب قانون خارج شده، بتونن جلوی اجرای یه رای اشتباه رو بگیرن و حق شون پایمال نشه. در این مقاله می خوایم ببینیم اصلاً کی و چطور میشه یه رای داور رو باطل کرد و چه شرایطی برای این کار لازمه. با هم این موارد رو بررسی می کنیم تا اگه خدای نکرده تو موقعیتش قرار گرفتید، بدونید باید چطور عمل کنید.

اصلاً داوری یعنی چی و چه فایده ای داره؟

تا حالا شده با یکی به مشکل بخورید و فکر کنید ای کاش یه نفر سومی بود که بی طرف و متخصص، بین شما قضاوت می کرد و کار به دادگاه و این همه دردسر نمی کشید؟ خب، دقیقاً داوری همین کار رو می کنه! داوری یه راه دوستانه و البته حقوقی برای حل اختلافاته که توش، شما و طرف مقابلتون با هم توافق می کنید که یه نفر یا چند نفر (که بهشون میگیم داور) به مشکلتون رسیدگی کنن و یه رای بدن. این رای برای هر دو طرف لازم الاجراست، یعنی باید بهش عمل کنید.

مفهوم داوری به زبان ساده

ببینید، بر اساس ماده 454 قانون آیین دادرسی مدنی، هر کسی که می تونه تو دادگاه دادخواست بده و دعوا کنه، می تونه با توافق طرف مقابل، اختلافش رو ببره پیش یه داور. فرقی هم نمی کنه که این اختلاف همین الان تو دادگاه در جریانه یا اصلاً هنوز به دادگاه نرسیده. داور هم یه جور قاضی خصوصی شماست که خودتون انتخابش کردید. اون میاد حرف های هر دو طرف رو گوش می کنه، مدارک رو می بینه و بعد یه رای میده که پرونده شما رو می بنده.

هدف اصلی از داوری اینه که اختلافات رو خارج از چارچوب رسمی دادگاه ها حل و فصل کنیم. اینجوری دیگه لازم نیست ماه ها یا حتی سال ها تو نوبت دادگاه بمونید و تو راهروهای شلوغ دادگستری دنبال کارتون باشید. شما با رضایت خودتون یه نفر رو انتخاب می کنید که بیاد و اختلاف رو تموم کنه. البته اینم بگم که داور هم باید قبول کنه که داوری شما رو به عهده بگیره و از همون روزیه که قبول می کنه، مدت داوری شروع میشه.

چرا مردم میرن سراغ داوری؟ (مزایا)

شاید بپرسید خب چه کاریه؟ مستقیم میریم دادگاه! اما داوری چند تا مزیت خیلی خوب داره که باعث شده خیلیا طرفدارش باشن:

• سرعت بیشتر: دادگاه ها پر از پرونده ان و رسیدگی به اونا زمان بره. داوری معمولاً خیلی سریع تر به نتیجه می رسه و اختلاف شما رو تو مدت کوتاهی حل می کنه.
• تخصص داور: شما می تونید داوری رو انتخاب کنید که تو موضوع اختلاف شما واقعاً متخصص باشه. مثلاً اگه اختلاف ملکیه، یه داور متخصص تو امور ملکی بهتر می تونه قضاوت کنه تا یه قاضی عمومی که شاید تخصصش جای دیگه باشه.
• محرمانه بودن: جلسات دادگاه معمولاً علنیه، اما جلسات داوری محرمانه ست. اگه دوست ندارید جزئیات اختلاف شما عمومی بشه، داوری گزینه خیلی خوبیه.
• کمتر شدن هزینه ها: هر چند داور هم حق الزحمه می گیره، ولی معمولاً فرآیند داوری از نظر زمان و هزینه های جانبی، به صرفه تر از فرآیند طولانی دادگاهه.

تفاوت داوری با بقیه روش ها

ممکنه داوری رو با چند تا مفهوم دیگه اشتباه بگیرید. بیایید ببینیم داوری چه فرقی با میانجیگری، سازش و کارشناسی داره:

• داوری: در اینجا داور رای صادر می کنه و این رای برای طرفین لازم الاجراست. یعنی باید بهش عمل کنید.
• میانجیگری: میانجی فقط سعی می کنه بین طرفین صلح و سازش ایجاد کنه. اون رای نمیده و فقط راهنمایی می کنه تا خود طرفین به توافق برسن. رای میانجی لازم الاجرا نیست.
• سازش: سازش همون توافق مستقیم بین طرفینه. بدون نیاز به شخص سوم، خودشون به نتیجه می رسن.
• کارشناسی: کارشناس فقط تو یه زمینه تخصصی نظر میده، مثلاً ارزش یه ملک رو تعیین می کنه. کارشناس قضاوت نمی کنه، فقط به دادگاه یا داور کمک می کنه تا تصمیم بگیرن. نظر کارشناس لازم الاجرا نیست و قاضی یا داور ممکنه ازش تبعیت نکنه.

چه دعواهایی رو نمیشه برد داوری؟ (محدودیت های قانونی)

درسته که داوری راه حل خوبیه، ولی قانون گذار اجازه نداده که هر اختلافی رو بشه به داوری ارجاع داد. بعضی از مسائل انقدر مهمن که فقط باید تو دادگاه بهشون رسیدگی بشه. این موارد شامل:

• دعاوی مربوط به وقف، تولیت و امور حسبی.
• مسائل مربوط به نسب (پدر و فرزندی).
• دعاوی مربوط به طلاق و اصل نکاح (مثل اینکه ازدواج درست بوده یا نه) و فسخ اون.
• موضوع ورشکستگی.

این ها مواردی هستند که به خاطر حساسیت بالا و ارتباطشون با نظم عمومی، حتماً باید تو دادگاه بررسی بشن و اگه داور تو این حوزه ها رای بده، رای اون از اساس باطله و هیچ اعتباری نداره.

یادتون باشه، اگه داور تو حوزه هایی مثل طلاق یا نسب رای بده، اون رای از همون اول باطله و هیچ اعتباری نداره، حتی اگه خودتون توافق کرده باشید. این ها خط قرمزهای قانونه!

حالا بریم سراغ اصل مطلب: کی می تونیم رای داور رو باطل کنیم؟ (بررسی ماده 489 ق.آ.د.م.)

خب، بالاخره رسیدیم به اصل قضیه! ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی، موارد بطلان رای داور رو مشخص کرده. این موارد، همون شرایطی هستن که اگه توی رای داور وجود داشته باشن، می تونید از دادگاه بخواید رای رو باطل کنه. مثل این می مونه که داور تو یه مسابقه، از خط قرمز رد شده و رای اون دیگه قابل قبول نیست. بیایید این موارد رو دونه به دونه بررسی کنیم.

1. رای داور مخالف با قوانین موجد حق باشه

شاید این عبارت قوانین موجد حق یه خورده پیچیده به نظر برسه، ولی خیلی ساده ست. قانون دو جور داریم: یه سری قوانین هستن که حق و تکلیف ایجاد می کنن (موجد حق)، مثلاً میگن اگه کسی به دیگری ضرر بزنه، باید جبرانش کنه. یه سری قوانین هم هستن که فقط راه و روش انجام کار رو نشون میدن (قوانین شکلی)، مثلاً میگن چطور باید دادخواست نوشت.

اگه رای داور با اون دسته از قوانینی که حق و تکلیف رو ایجاد می کنن، در تضاد باشه، میشه رای رو باطل کرد. مثلاً فرض کنید طبق قانون، یه قرارداد فقط با سند رسمی معتبره، ولی داور تو رای خودش، یه قرارداد شفاهی رو معتبر دونسته. خب این رای باطل میشه چون خلاف قانون موجد حقه. یا اگه داور به نفع کسی رای بده که اصلاً طبق قانون، حقی نداشته. اینجا هم رای داور باطل می شه چون به کسی حق داده که قانون این حق رو بهش نداده.

فرقش با قوانین شکلی چیه؟ مثلاً اگه داور توی شیوه نگارش رای خودش یه اشتباهی کرده باشه که به اصل حق طرفین ضرر نزنه، دیگه نمی تونیم بگیم رای باطله. منظور قانون گذار، نقض قوانین اساسی و ماهوی حقوقه. تشخیص این مخالفت هم کار ساده ای نیست و نیاز به دانش حقوقی داره.

2. داور نسبت به مطلبی که موضوع داوری نبوده، رای صادر کرده باشه

یادتونه گفتیم طرفین توافق می کنن که داور فقط به یه موضوع خاص رسیدگی کنه؟ خب، اگه داور از این محدوده خارج بشه و در مورد چیزی رای بده که اصلاً شما قرار نذاشته بودید اون بررسی کنه، رای اون باطله. مثلاً شما سر بدهی 10 میلیون تومانی با طرف مقابل اختلاف دارید و توافق می کنید که داور به همین موضوع رسیدگی کنه. حالا داور میاد علاوه بر اون، در مورد مالکیت ماشین شما هم رای میده! خب اینجاست که می تونید درخواست ابطال بدید، چون داور تو کارایی که بهش ربط نداشته، دخالت کرده.

این مورد به این معنیه که داور باید کاملاً به توافق و قرارداد داوری پایبند باشه. هرچیزی که شما تو قرارداد داوری به عنوان موضوع داوری مشخص کردید، همون محدوده اختیارات داوره. اگه داور از این محدوده فراتر بره و مثلاً در مورد یه موضوع دیگه که اصلاً تو توافق شما نبوده رای بده، اون بخش از رای یا کل رای (بسته به شرایط) باطل می شه.

3. داور خارج از حدود اختیار خود رای صادر نموده باشد (با امکان ابطال جزئی)

این مورد یه کوچولو با مورد قبلی فرق داره. تو بند قبلی گفتیم داور رفته تو یه موضوع کاملاً جدید. اینجا داریم می گیم داور تو همون موضوع اصلی داوری، ولی از حدود اختیاراتش خارج شده. یعنی چی؟ مثلاً طرفین فقط به داور اختیار دادن که بگه کی مقصره، ولی داور میاد برای تعیین نحوه اجرای رای یا پرداخت خسارت هم نظر میده، در حالی که اصلاً بهش اجازه چنین کاری رو نداده بودن.

تفاوتش اینه که تو بند 2، کلاً موضوع فرق می کرد، اما اینجا موضوع همونه ولی داور فراتر از اون چیزی که بهش اجازه داده شده بود، تصمیم گرفته. نکته مهم اینجا اینه که تو این حالت، ممکنه فقط همون قسمتی از رای که داور از اختیارش خارج شده باطل بشه و بقیه رای درست و معتبر باقی بمونه. به این میگن ابطال جزئی. مثلاً داور حق نداره تعیین کنه که خسارت چطور پرداخت بشه، ولی این کار رو کرده. اون قسمت از رای باطل میشه و بقیه رای که مثلاً مقصر رو مشخص کرده، سر جاش میمونه.

4. رای داور پس از انقضای مدت داوری صادر و تسلیم شده باشد

هر داوری ای یه مهلت زمانی داره. یا خودتون تو قرارداد داوری این مهلت رو مشخص می کنید (مثلاً دو ماه) یا اگه نگید، قانون یه مهلت سه ماهه در نظر می گیره (که البته این مهلت سه ماهه قانونی تو شرایط خاصیه که بعداً بهش می رسیم). حالا اگه داور تو این مهلت، رای رو صادر نکنه و تازه بعد از تموم شدن مهلت، رای بده، اون رای باطله!

مهم تر از صدور رای، تسلیم رای تو مهلت مقرر به دفتر دادگاهه. یعنی صرف اینکه داور رای رو تو خونه ش صادر کرده باشه کافی نیست، بلکه باید اون رو به دادگاه هم تحویل بده. فرض کنید مهلت داوری تا 30 فروردین بوده، داور رای رو 29 فروردین صادر می کنه ولی تازه 2 اردیبهشت رای رو به دادگاه تحویل میده. خب اینجا هم چون تسلیم رای بعد از انقضای مهلت بوده، رای باطله. پس مهلت داوری رو جدی بگیرید.

5. رای داور با آنچه در دفتر املاک یا بین اصحاب دعوا در دفتر اسناد رسمی ثبت شده، مخالف باشد

اسناد رسمی، مثل سند مالکیت یه خونه یا یه قرارداد رسمی که تو دفتر اسناد رسمی ثبت شده، خیلی معتبر و قابل اعتمادن. اگه داور تو رای خودش، چیزی رو بگه که کاملاً برعکس اون چیزیه که تو یه سند رسمی ثبت شده، رای داور باطله. مثلاً شما سند مالکیت یه زمین رو به نام خودتون دارید و تو دفتر املاک ثبت شده. حالا داور میاد تو رای خودش میگه این زمین مال کس دیگه ست! خب این رای کاملاً باطله، چون سند رسمی حرف اول رو می زنه.

دلیل این بند اینه که اعتبار اسناد رسمی رو حفظ کنه و نذاره که یه رای داوری، سندی رو که دولت بهش اعتبار داده، زیر سوال ببره. فرض کنید یه قراردادی هم بین خودتون تو دفتر اسناد رسمی ثبت شده و داور رای میده که مخالف با مفاد اون قرارداد رسمیه. اینجا هم رای داور باطل میشه.

6. رای به وسیله داورانی صادر شده که مجاز به صدور رای نبوده اند

این مورد به صلاحیت خود داور یا داوران برمی گرده. یعنی چی؟

• فقدان اهلیت قانونی داور: داور باید اهلیت قانونی داشته باشه. مثلاً نباید بچه باشه، نباید دیوانه باشه یا نباید ورشکسته باشه. اگه کسی که این شرایط رو نداره، داور بشه و رای بده، اون رای باطله.
• محرومیت از داوری: بعضی از افراد طبق قانون از داوری کردن محروم هستن، مثلاً قاضی ها، کارمندان دولتی خاص، یا کسی که قبلاً به جرم خاصی محکوم شده. اگه چنین فردی داور بشه و رای بده، رای باطله.
• انتخاب نشدن داور به صورت قانونی: ممکنه اصلاً داور درست انتخاب نشده باشه. مثلاً شما توافق کرده بودید سه تا داور انتخاب کنید، ولی فقط دو نفر رای دادن، یا یکی از طرفین اصلاً تو انتخاب داور مشارکت نکرده بوده. در این صورت هم رای داورانی که مجاز نبودن رای بدن، باطله.

در واقع، این بند می خواد مطمئن بشه که کسی که به عنوان داور نشسته، هم از نظر قانونی و هم از نظر فرآیند انتخاب، جایگاه درست رو داشته.

7. قرارداد رجوع به داوری بی اعتبار بوده باشد

همونطور که گفتیم، اساس و ریشه داوری، همون قراردادی هست که شما برای ارجاع اختلاف به داوری می بندید (بهش میگن موافقت نامه داوری یا شرط داوری). اگه این قرارداد خودش از اول باطل باشه، خب دیگه داوری ای هم وجود نداره که بخواد رای بده.

مثلاً فرض کنید یکی از طرفین موقع بستن قرارداد، مست بوده و اهلیت نداشته، یا قرارداد داوری به صورت اجباری و بدون رضایت واقعی بسته شده. هرگونه نقصی تو شرایط اساسی صحت معاملات (مثل قصد و رضایت، اهلیت، مشروعیت جهت و موضوع معین) می تونه باعث باطل شدن قرارداد داوری بشه. اگه این قرارداد باطل باشه، هر رایی که داور بر اساس اون صادر کرده باشه هم از اساس باطله. حتی اگه اصل قرارداد اصلی شما (مثلاً قرارداد فروش ملک) درست باشه، ولی قرارداد داوری تون مشکل داشته باشه، باز هم رای داور بی اعتباره.

چطور باید رای داور رو باطل کرد؟ مراحل عملیش چیه؟

خب، حالا که فهمیدیم تو چه مواردی میشه رای داور رو باطل کرد، بیایید ببینیم از نظر عملی چطور باید اقدام کنیم. باطل کردن رای داور یه فرآیند حقوقیه و مثل بقیه دعاوی، نیاز به رعایت مراحل و تشریفات خاصی داره.

چه کسی می تونه درخواست ابطال بده؟

هر کسی نمی تونه همینجوری درخواست ابطال رای داور رو بده. برای این کار باید اهلیت داشته باشید (یعنی عاقل، بالغ و رشید باشید) و مهم تر از اون ذی نفع باشید. ذی نفع یعنی کسی که از رای داور متضرر شده و این رای به ضررش صادر شده. معمولاً کسی که تو رای داوری محکوم شده، می تونه درخواست ابطال بده. شما باید ثابت کنید که باطل شدن این رای، به نفع شماست و ازتون رفع ضرر می کنه.

کدوم دادگاه به این دعوا رسیدگی می کنه؟

مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای ابطال رای داور، دادگاه حقوقیه. اگه دعوا از اول تو دادگاه مطرح شده بود و دادگاه اون رو به داوری ارجاع داده بود، همون دادگاهی که دعوا رو ارجاع داده، صالح به رسیدگیه. اما اگه از اول دادگاهی در کار نبوده و خودتون توافق کرده بودید که به داور مراجعه کنید، دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا رو داره، مرجع رسیدگی به ابطال رای داوره.

این نکته رو خیلی دقت کنید که بر اساس رویه های قضایی اخیر و رای وحدت رویه دیوان عالی کشور، دعاوی ابطال رای داور، ماهیت غیرمالی دارن و از صلاحیت دادگاه صلح خارج هستن. پس فقط دادگاه حقوقی می تونه بهش رسیدگی کنه و اگر به دادگاه صلح ببرید، قرار عدم صلاحیت یا رد درخواست صادر میشه.

نحوه تقدیم دادخواست ابطال رای داور

برای اینکه درخواست ابطال رای داور رو مطرح کنید، باید یه دادخواست تهیه کنید. این دادخواست رو از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به دادگاه صالح می فرستید. مراحلش به این صورته:

1. تنظیم دادخواست: باید یه دادخواست دقیق بنویسید و توش خواسته خودتون (ابطال رای داور)، دلیلش (مثلاً استناد به یکی از موارد ماده 489) و مشخصات خودتون و طرف مقابل رو ذکر کنید.
2. ضمیمه کردن مدارک: حتماً کپی رای داور، کپی قرارداد داوری، و هر مدرک دیگه ای که برای اثبات دلیل ابطال لازم دارید رو ضمیمه دادخواست کنید.
3. ثبت از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: مثل بقیه دعاوی، دادخواست رو به صورت الکترونیکی ثبت می کنید.
4. خوانده دعوا کیه؟: مهم اینه که تو دعوای ابطال رای داور، شما باید طرف مقابل خودتون تو دعوای داوری رو به عنوان خوانده قرار بدید، نه خود داور یا داوران رو! داور اینجا فقط یه قاضی بوده و طرف دعوا نیست.

یه نکته ظریف هم هست: اگه دادگاه خودش دعوا رو به داوری ارجاع داده باشه، برای ابطال رای داور نیاز به تقدیم دادخواست جداگانه ندارید و می تونید تو همون پرونده اصلی، اعتراض خودتون رو مطرح کنید. اما اگه از اول دادگاهی در کار نبوده و خودتون داور انتخاب کردید، حتماً باید دادخواست جدید بدید.

چقدر وقت داریم برای اعتراض و ابطال؟ (مهلت ماده 490 ق.آ.د.م.)

موضوع مهلت تو مسائل حقوقی خیلی مهمه، چون اگه از دستش بدید، دیگه نمی تونید کاری کنید. ماده 490 قانون آیین دادرسی مدنی، مهلت اعتراض و ابطال رای داور رو مشخص کرده:

• اگه مقیم ایران هستید: 20 روز بعد از ابلاغ رای داور.
• اگه مقیم خارج از کشور هستید: 2 ماه بعد از ابلاغ رای داور.

این مهلت ها آمرانه هستن، یعنی دادگاه نمی تونه تمدیدشون کنه. اگه درخواست ابطال رو بعد از این مهلت ها تقدیم کنید، دادگاه قرار رد درخواست صادر می کنه و دیگه به ماهیت دعوای شما رسیدگی نمیشه. پس زمان حرف اول رو می زنه.

مهم ترین قسمت این مهلت، ابلاغ صحیح رای داوره. یعنی تا وقتی رای داور به صورت قانونی و درست به شما ابلاغ نشده باشه، این مهلت ها شروع نمیشن. ابلاغ می تونه توسط خود داور از طریق دفتر دادگاه صالح انجام بشه. اگه طرفین تو قرارداد داوری، روش خاصی برای ابلاغ رای مشخص نکرده باشن، داور باید رای رو به دفتر دادگاهی که دعوا رو به داوری ارجاع داده یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا رو داره، تسلیم کنه تا دادگاه اون رو ابلاغ کنه. یادتون باشه، هیچ کس به جز خود داور نمی تونه درخواست ابلاغ رای داوری رو از دادگاه داشته باشه.

مهلت 20 روزه (برای مقیمین ایران) یا 2 ماهه (برای مقیمین خارج) برای اعتراض به رای داور، از روز ابلاغ صحیح رای شروع میشه. اگه این مهلت رو از دست بدید، حتی اگه رای داور واقعاً باطل باشه، دادگاه دیگه به حرف شما گوش نمیده.

دادگاه چقدر میتونه به رای داور سرک بکشه؟

این یه نکته خیلی مهمه: وقتی شما درخواست ابطال رای داور رو میدید، دادگاه وارد ماهیت اصلی اختلاف نمیشه! یعنی چی؟ یعنی دادگاه دوباره نمی شینه ببینه کی حق با کی بوده، یا رای داور عادلانه بوده یا نه. کار دادگاه فقط اینه که بررسی کنه آیا یکی از موارد بطلان رای داور که تو ماده 489 گفتیم، تو این رای وجود داره یا نه.

دادگاه فقط مثل یه داور بازی فوتبال، کارت زرد و قرمز نشون میده. اگه داور خطایی کرده باشه که منجر به بطلان رای بشه (مثلاً رای خارج از اختیاراتش داده باشه)، دادگاه رای رو باطل می کنه. اما اگه خطایی نباشه، حتی اگه شما فکر می کنید داور اشتباه قضاوت کرده، دادگاه نمی تونه رای رو تغییر بده. هدف از این کار اینه که به استقلال داوری احترام گذاشته بشه و داوری ارزش خودش رو از دست نده.

نکات مهم و ریزه کاری ها که باید بدونید

بحث داوری و ابطال رای داور پر از جزئیات و ریزه کاری های حقوقیه. برای اینکه همه جوانب رو بدونید، چند تا نکته مهم دیگه رو هم با هم مرور می کنیم:

اگه کسی غیر از طرفین دعوا ضرر ببینه چی؟ (اعتراض ثالث)

فرض کنید شما و دوستتون سر یه موضوعی رفتید داوری و رای داور صادر شده. اما این رای داور به ضرر شخص سومی شده که اصلاً تو این داوری نقشی نداشته و طرف دعوا نبوده. مثلاً رای داور باعث شده که یه ملک از دست شخص ثالث بره. خب این شخص ثالث هم بیکار نمیشینه! اون می تونه یه دعوای جداگانه به اسم اعتراض ثالث اصلی نسبت به رای داور مطرح کنه و از دادگاه بخواد رای داوری رو الغاء کنه. اینجا دیگه بحث ابطال نیست، بحث الغاء رایه چون این شخص اصلاً طرف داوری نبوده.

میشه اجرای رای داور رو متوقف کرد؟

بله، میشه. وقتی شما درخواست ابطال رای داور رو میدید، خود به خود اجرای رای داور متوقف نمیشه. ممکنه طرف مقابل بخواد سریع رای رو اجرا کنه. برای جلوگیری از این کار، می تونید همزمان با دادخواست ابطال رای داور، از دادگاه درخواست صدور قرار توقیف عملیات اجرایی رو داشته باشید. دادگاه با بررسی شرایط و اگه لازم باشه، با گرفتن تامین (مثلاً یه وثیقه یا ضمانت نامه بانکی)، دستور توقیف اجرای رای رو صادر می کنه تا تکلیف دعوای ابطال رای مشخص بشه.

میشه تو قرارداد، حق اعتراض رو سلب کرد؟

گاهی اوقات تو قرارداد داوری می نویسن که طرفین حق اعتراض به رای داور را از خود سلب و ساقط نمودند. حالا سوال اینجاست که آیا واقعاً میشه با یه همچین بندی، حق ابطال رای رو از بین برد؟ پاسخ اینه که خیر! سلب حق اعتراض فقط در مورد اعتراض به ماهیت رای داور هست، نه اعتراض به موارد بطلان قانونی. یعنی اگه رای داور مشمول یکی از موارد ماده 489 باشه، حتی اگه شما حق اعتراض رو از خودتون سلب کرده باشید، باز هم می تونید دعوای ابطال رای داور رو مطرح کنید. قانون گذار خواسته که این موارد مهم رو حتماً قابل رسیدگی کنه و با یه بند قراردادی، نتونیم این حقوق رو از بین ببریم.

فرق ابطال رای داور با زوال داوری چیه؟

شاید این دو تا کلمه یه کم شبیه به هم باشن، اما معنی شون فرق داره. ابطال رای داور یعنی رای صادر شده و ما داریم اون رو باطل می کنیم. اما زوال داوری یعنی اصلاً فرآیند داوری از بین رفته و دیگه داور نمی تونه رای بده. ماده 481 قانون آیین دادرسی مدنی موارد زوال داوری رو گفته:

• با توافق کتبی طرفین دعوا (یعنی خودتون با هم توافق کنید که دیگه داوری نمی خواید).
• با فوت یا حجر (دیوانگی یا ممنوعیت از تصرف در اموال) یکی از طرفین دعوا (اگه یکی از طرفین فوت کنه یا محجور بشه، داوری کلاً از بین میره).

پس زوال داوری قبل از صدور رایه، اما ابطال رای داور بعد از صدور رای.

آیا رای داور قابل تجدیدنظرخواهی هست؟

نه، رای داور قابل تجدیدنظرخواهی نیست. یادتونه که داوری یه راه حل استثنایی برای حل اختلافه و هدفش اینه که سریع تر به نتیجه برسه و قطعیت داشته باشه. به همین خاطر، بعد از اینکه رای داور صادر شد، دیگه نمیشه مثل حکم دادگاه تو مرحله تجدیدنظر یا فرجام خواهی بهش اعتراض کرد. تنها راه برای اعتراض به رای داور، همین دعوای ابطاله که اون هم فقط تو موارد خاص ماده 489 امکان پذیره و دادگاه هم فقط به همون موارد رسیدگی می کنه، نه به ماهیت رای.

اگه داور به خسارت تأخیر تأدیه رای نده چی؟

خسارت تأخیر تأدیه (جریمه دیرکرد) یه حق قانونیه که در موارد خاصی به طلبکار تعلق می گیره. اگه شما این خسارت رو مطالبه کرده باشید و داور بدون دلیل موجه و قانونی به اون رای نده، یعنی حق شما رو نادیده گرفته. در این صورت، رای داور خلاف قوانین موجد حق (مورد اول ماده 489) تلقی میشه و قابل ابطاله. پس اگه حواستون به این موضوع باشه، می تونید از این طریق رای رو باطل کنید.

اگه مدت داوری مشخص نشده باشه چی میشه؟

وقتی شما با هم توافق می کنید که اختلاف رو به داوری ببرید، حتماً باید مدت داوری رو هم مشخص کنید. اگه مدت رو مشخص نکنید، قانون یه مهلت سه ماهه از روزی که داور داوری رو قبول می کنه، برای صدور و تسلیم رای داور در نظر می گیره. پس اگه شما مدت رو مشخص نکردید و داور هم رای رو بعد از این سه ماه صادر و تسلیم کرده باشه، رای اون باطله. این مهلت رو دست کم نگیرید.

آیا خود داور هم خوانده دعوای ابطال میشه؟

خیر، همونطور که قبلاً هم گفتیم، تو دعوای ابطال رای داور، خود داور یا داوران خوانده دعوا محسوب نمیشن. خوانده دعوا، طرف مقابل شماست که از رای داور به نفعش استفاده می کنه. داور فقط وظیفه قضاوت رو داشته و در اینجا طرف دعوا نیست.

فوت یکی از طرفین قرارداد داوری چه اثری داره؟

اگه یکی از طرفین قرارداد داوری فوت کنه، همونطور که تو بحث زوال داوری گفتیم، داوری از بین میره. این موضوع به این معنیه که اگه بعد از فوت یکی از طرفین، داور رای بده، اون رای باطله. البته این قضیه برای وارثان اون متوفی هم صادقه. یعنی وارثان هم نمی تونن مجبور به ادامه داوری بشن، مگر اینکه خودشون دوباره توافق کنن.

اگه کسی حق انتخاب بین دادگاه و داور رو داشته باشه و بره دادگاه، بعد داور رای بده چی میشه؟

بعضی وقتا تو قراردادها نوشته میشه که طرفین می تونن یا به دادگاه مراجعه کنن یا به داور. اینجا یه حق انتخاب بهشون داده شده. اگه یه نفر از این حق انتخابش استفاده کنه و بره دادگاه و دعوا رو شروع کنه، دیگه حق نداره دوباره بره سراغ داوری. اگه با وجود مراجعه به دادگاه، داور رای بده، اون رای هیچ اعتباری نداره.

میشه قرارداد داوری رو فسخ کرد؟

فسخ قرارداد معمولاً حق طرفین قرارداده. داور حق نداره خودش قرارداد داوری رو فسخ کنه. اگه داور بخواد در مورد فسخ یه قرارداد (چه قرارداد اصلی و چه قرارداد داوری) نظر بده، این کارش خارج از اختیاراتشه و رای اون در این مورد باطله. خودتون هم اگه بخواید قرارداد داوری رو فسخ کنید، باید با توافق کتبی طرف مقابل باشه. این موضوع با زوال داوری که به خاطر فوت یا حجر پیش میاد، فرق داره.

آخرین حرف ها: حتماً با یه متخصص مشورت کنید!

همونطور که دیدیم، بحث موارد بطلان رای داور یه مبحث گسترده و پیچیده ست که جنبه های مختلف حقوقی داره. شناخت این موارد برای حفظ حقوق شما حیاتیه. ممکنه شما یه رای داوری داشته باشید و فکر کنید دیگه راهی برای تغییرش نیست، در حالی که شاید با دونستن همین موارد، بتونید رای رو باطل کنید و حق تون رو پس بگیرید.

اما این کار، ساده نیست و نیاز به دانش حقوقی و تجربه کافی داره. پیدا کردن دلایل بطلان، تنظیم درست دادخواست، رعایت مهلت های قانونی و اثبات این موارد تو دادگاه، همگی کارهایی هستن که اگه درست انجام نشن، ممکنه حتی یه رای باطل هم برای شما دردسرساز بشه.

به همین خاطر، همیشه توصیه میشه که تو دعاوی داوری و به خصوص برای اعتراض و ابطال رای داور، حتماً با یه وکیل متخصص و باتجربه مشورت کنید. یه وکیل خوب می تونه راهنمای شما باشه، بهترین راه حل رو بهتون نشون بده و از حقوق شما به بهترین شکل دفاع کنه. دقت تو تنظیم قراردادهای داوری از همون اول هم می تونه کلی از این مشکلات بعدی رو کم کنه. پس هیچ وقت فکر نکنید که همه چیز رو می دونید و بدون مشورت جلو برید.