نیمکره شمالی با شب چلّه به استقبال انقلاب زمستانی می رود/پارس آباد مغان بلندترین یلدا را تجربه می کند

مهندس مسعود عتیقی در گفت وگو با ایکسل اظهار کرد: آیین شب چله به عنوان میراثی نیک به جا مانده از گذشتگان پاک سرشت این سرزمین است که برای نسل امروز و فردای ما به یادگار باقی مانده است و ما باید میراث دار خوبی برای اینگونه آیین ها باشیم.

وی افزود: نکته جالب در بیشتر آیین های ایرانی توجه به آسمان و دانش کهن اخترشناسی بوده است که با توجه به این ریشه ها مناسبت ها و آیین ها در جامعه مرسوم شده است.

عتیقی اضافه کرد: بر این اساس شب چلّه که اغلب اوقات از آن به نام «یلدا» یاد می شود به موضع قرارگیری خورشید در کره آسمان باز می گردد که در لحظه انقلاب زمستانی ایکسل تابان (خورشید) بیشترین کشیدگی زاویه ای را با دایره استوای آسمان دارا خواهد بود که این مقدار برابر با ۲۳.۵ درجه است.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران اظهار کرد: در ساعت ۱۲ و ۵۰ دقیقه ظهر روز شنبه اول دی ماه ۱۴۰۳ مهرتابان به نقطه انقلاب زمستانی رسیده و فصل سرما در نیمکره شمالی زمین آغاز می شود.

عتیقی یادآور شد: همانگونه که بارها اشاره کرده ایم در همین زمان ساکنان نیمکره جنوبی در آستانه فصل گرم تابستان قرار می گیرند.

وی اضافه کرد: بدیهی نیست عموم علاقه مندان بدانند که تغییر فصول به نزدیکی و دوری زمین از خورشید مرتبط نبوده بلکه به علت کجی محوری ۲۳.۵ درجه ای زمین نسبت به راستای صفحه مداری آن به گرد خورشید است و در حقیقت تصویر مدار زمین در آسمان و یا مسیر حرکت ظاهری خورشید بر روی کره آسمان که با نام «دایرة البروج» شناخته می شود با استوای آسمانی که کره آسمان را به دو بخش مساوی تقسیم می کند زاویه ۲۳.۵ درجه می سازد.

آغاز انقلاب زمستانی

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران خاطر نشان کرد: همین زاویه ۲۳.۵ درجه باعث می شود که این دو دایره متقاطع در دو نقطه همدیگر را قطع کرده که از آنها به نام «اعتدال بهاری» و «اعتدال پاییزی» یاد می شود و طول شب و روز در آنها در سراسر کره زمین با یکدیگر برابر است.

وی یادآور شد: در طرفین نقاط اعتدال انقلابین وجود دارد که خورشید در این نقاط بیشترین فاصله را با استوای آسمان خواهد داشت. این دو نقطه «انقلاب تابستانی» و «انقلاب زمستانی» نامیده می شود.

کره آسمان و موقعیت نقاط اعتدالین و نقطه انقلاب تابستانی و انقلاب زمستانی

عتیقی تاکید کرد: اما نکته حائز اهمیت آن است که به جای پرداختن و مقایسه طول شب یلدا با شب های قبل و بعد از آن به این نکته مهم توجه کنیم که “شب چله” یک آیین و میراث فرهنگی چندین هزار ساله است و کسی اجازه ندارد با ابزارهای اندازه گیری دقیق قرن ۲۱ آن را زیر سؤال ببرد!

وی افزود: از سوی دیگر با توجه به این که کمتر از دو هفته قبل از یلدا زودترین غروب خورشید و حدود ۲ هفته پس از شب چلّه دیرترین غروب خورشید رخ می دهد این نکته باعث شده برخی به اشتباه شب چلّه را به معنای بلندترین شب سال ندانند و این در حالی است که حد فاصل لحظه غروب خورشید در شامگاه ۳۰ آذر تا طلوع آن در بامداد اول دی طول این شب به حساب می آید و در بین شب های سال این شب طولانی ترین شب محسوب می شود.

عتیقی اضافه کرد: اما به طور معمول هموطنانمان در شب اول دی طولانی ترین شب سال و در پی آن کوتاه ترین روز را تجربه خواهند کرد و این در حالی است که تفاوت طول شب در نقاط مختلف کشور با هم یکسان نبوده به نحوی که در نقاط جنوب شرق ایران از جمله چابهار طول شب چله ۱۳ ساعت و ۲۶ دقیقه و این شب در شمال غرب کشورمان مانند پارس آباد مغان ۱۴ ساعت و ۳۹ دقیقه خواهد بود.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران ادامه داد: بدیهی است در نقاط مختلف جهان نیز طول این شب متفاوت بوده و به طور نمونه به کشور ایسلند با ۲۰ ساعت طول شب چلّه و کشورهای اروپایی مانند انگلستان و آلمان با طول ۱۶ ساعت در این شب می توان اشاره کرد.

عتیقی طول شب چله در پایتخت ایران؛ تهران را ۱۴ ساعت و ۱۶ دقیقه بیان کرد و گفت: حد فاصل غروب خورشید در روز ۳۰ آذرماه جاری که ساعت ۱۶ و ۵۴ دقیقه است و لحظه طلوع ایکسل تابان در بامداد روز شنبه اول دی ماه که ۷ و ۱۰ دقیقه صبح است طول شب مشخص می شود.

خوره روز

وی خاطر نشان کرد: همواره گفته شده که «یلدا» واژه ای سُریانی به معنای زایش است و این واژه می تواند به طلوع ایکسل تابان پس از یک شب طولانی و غلبه نور بر تاریکی که یادآور یلدا یا تولد نیز هست اشاره داشته باشد.

عتیقی گفت: در باور ایرانیان باستان شب چلّه نقطه آغاز خلقت بوده ولی نکته جالب اینجاست که اخترشناسان ایرانی در روزگار کهن با وجود اینکه به ابزارهای دقیق امروزی دسترسی نداشته اند ولی از تفاوت اندک این شب نسبت به شب های قبل و بعد آگاهی داشته به نحوی که در برخی متون از ۸ هزار سال قبل این آیین در کشورمان رواج داشته است و حتی با توجه به نام دیگر خورشید که از آن به نام «خور» نیز یاد می شود؛ در آیین کیش ایکسل «خوره روز» که همان «خورشید روز» است روز تولد ایکسل و نخستین روز سال نو به شمار می آمده است.

این فعال حوزه نجوم آماتوری اظهار کرد: فرقه های مسیحی نیز با تفاوت هایی زادروز حضرت عیسی مسیح را یکی از روزهای نزدیک به انقلاب زمستانی می دانند و بنا به گفته ابوریحان بیرونی مبدأ سال شماری تقویم کهن سیستانی آغاز زمستان بوده و در کتاب آثارالباقیه منظور از یلدا را میلاد تولد ایکسل و یا خورشید دانسته است.

عتیقی ادامه داد: نکته ای که باید به آن توجه کرد آن است که با توجه به لحظه قرار گرفتن خورشید در انقلاب زمستانی که می تواند از ۳۰ آذر تا اول دی متفاوت باشد این موضوع سبب خواهد شد که در اندازه گیری طول شب طول شب های اول و دوم دی ماه با هم مساوی و یا در حد ثانیه تفاوت داشته باشد ولی همان گونه که در ابتدا تاکید شد اگر بخواهیم میراث دار خوبی برای نیاکانمان باشیم باید به آیین یلدا توجه ویژه داشته و آن را پاس بداریم.

وی اضافه کرد: بدیهی است این شب بهانه ای برای یادآوری ارزش های گذشتگان با کتابخوانی و شاهنامه خوانی تفأل بر دیوان حضرت حافظ و بیان تجارب بزرگترها در کنار خوردن تنقلات؛ بهترین فرصت است که عموم مردم بویژه نوجوانان و جوانان از رسانه های جمعی و فضای مجازی دوری گزیده و در این شب خاص طولانی بودن و سرمای شب را در بزم گرم خانوادگی و در کنار یکدیگر به پایان رسانند.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران خاطر نشان کرد: مناسبت شب چلّه در سال ۱۳۸۷ خورشیدی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و در سال ۲۰۲۲ میلادی از سوی یونسکو به صورت مشترک با کشور افغانستان به ثبت جهانی رسیده است.

عتیقی ادامه داد: طی برخی از سال ها که نقطه زمان انقلاب تابستانی به اول دی جا به جا می شود متاسفانه شاهد این نکته هستیم که برخی از افراد برای نشان دادن دقت های ظاهری علمی خود ناآگاهانه به مقابله با اندیشه و میراث ماندگار بزرگان این سرزمین رفته و به نوعی آیین نیک شب چلّه را زیر سؤال می برند و با این بیان که طول شب اول و دوم دی با هم برابر و یا حتی قدری کوتاه تر است سعی می کنند در قرن انفجار اطلاعات و با وجود ادوات دقیق اندازه گیری این حرکت زیبای هزاران ساله پیشینیان ما را کم رنگ جلوه دهند که جای بسی تعجب و تاسف است!

پایان خبر ایکسل