اخلاق در بازار – خبرگزاری ایکسل

در یک پژوهش بررسی شد؛

بر اساس نتایج این پژوهش، بازار در دوران گذشته، نامی معادل اعتماد بوده است. نهادی که به عنوان میانجی مابین قدرت و توده های مردم عمل می کرد که با تغییرات نسلی اتفاق افتاده در ایران، این جایگاه بازار و بازاریان دچار تغییر شده است.

به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری ایکسل، بازار در ایران تنها مکانی برای مبادله و اقتصاد نبوده است بلکه همواره به عنوان نهادی اجتماعی در کنار نهاد سیاست و دین قرار داشته است.

مهمترین سرمایه ای که در بازار وجود داشته است، اعتماد و سرمایه ی اجتماعی بوده است. این سرمایه اجتماعی و اعتماد منتج از آن، ریشه در دین داشته و از آن حاصل می آمد.

اخلاق در بازار (مطالعه ای در اخلاق حرفه ای سه نسل از زرگران و فرش فروشان بازار خوی) عنوان پژوهشی است که توسط محمد پورقاسم انجام شده است. از نظر پورقاسم بازاریان با استفاده از پایگاه اجتماعی خود در کنار تبلیغ دین، با اخلاق به خصوصی که داشتند به صورت الگو در جامعه دیده می شدند. این تصوری است که از بازاریان یک یا دو نسل گذشته وجود دارد.

نویسنده در این مقاله می خواهد بداند که این تصور تا چه حد با واقعیات موجود همخوانی دارد؛ از این رو با تاکید بر شناسایی الگوی اخلاقی بازاریان، تفاوت های نسلی موجود در میان 3 نسل از زرگران و فرش فروشان (به عنوان 2 صنفی که از زمان های قدیم بخشی از بازار را به خود اختصاص می دادند و تا کنون نیز به صورتی گسترده جایگاه خود را حفظ نموده اند) از منظر نگرش به اخلاق و همچنین ریشه های اعمال اخلاقی آنها را قابل فهم کند.

* اخلاق چیست و مبادی آن کدام است؟

در واقع می خواهد به سوال کلی «اخلاق چیست و مبادی آن کدام است؟» از دریچه بررسی این 3 نسل از بازاریان پاسخ دهد. از این رو اخلاق در بازار را برای مطالعه برگزیده است، در این موضوع در پژوهش  اگرچه مبنای اقتصادی دارد، اما این وجه اقتصادی با دو وجه و رکن مهم سیاسی و دینی همراه شده و سه ضلع یک مثلث را تشکیل می دهد که همواره در حیات اجتماعی مردم نقش مهمی ایفا می کند.

این پژوهش به صورت میدانی و با روش کیفی انجام شده است، پژوهشی که در عین توجه به نگاه از بیرون، بر فهم دنیای ذهنی و نیز رفتار های عینی گروه مورد مطالعه از منظر خودشان تاکید دارد.

به این رویکرد در انسان شناسی، نگاه از درون، «مردم نگاری نوین» یا «معنی شناسی قومی» می گویند. این رویکرد، ارزیابی مقولات مفهومی را براساس ارتباط آن ها با نظریات، بی اعتبار دانسته و در مقابل، به دنبال درک مقوله بندی های خود جامعه مورد مطالعه در قبال مسیله است.

مهم ترین تکنیک جمع آوری داده در این پژوهش، مشاهده و مصاحبه بوده است. در مصاحبه ها از افراد خواسته شده در مورد سوال اصلی که از آنها پرسیده می شده (اخلاق چیست و عمل اخلاقی کدام است؟) صحبت کنند و در ادامه به صورت مصاحبه ای باز سایر سوالات نیز تا حد امکان پرسیده می شد.

گروه مورد مطالعه پژوهش حاضر فعالان در بازار خوی و مشخصاًفعالان صنوف فرش و طلا بوده اند. از هر صنف سه نسل و از هر نسل دو یا سه نفر انتخاب و مورد مصاحبه قرار گرفتند و در انتخاب مصاحبه شونده نیز سعی شده است تا حد امکان، از افراد خانواده هایی که 3 نسل از آنان در یک شغل فعال بوده و در قید حیات هستند استفاده شود تا زمینه های خانوادگی، اجتماعی، تربیتی و طبقاتی کمترین تاثیر مختل کننده را در پژوهش داشته باشد.

در این پژوهش با توجه به ماهیت آن که یک تحقیق توصیفی- تحلیلی است، از چهارچوب نظری مشخصی استفاده نشده است لیکن مهمترین راهنمای آن نظریات مردم شناسی انتقادی بوده است و همچنین نظریه کنش و سرمایه های بوردیو نیز به عنوان چراغ راهی در مسیر پژوهش مورد بهره برداری قرار گرفته اند.

در نهایت اینکه بر اساس نتایج به دست آمده، بازار در دوران گذشته، نامی معادل اعتماد بوده است. نهادی که به عنوان میانجی مابین قدرت و توده های مردم عمل می کرد که با تغییرات نسلی اتفاق افتاده در ایران، این جایگاه بازار و بازاریان دچار تغییر شده است. نسل جدیدی که ظهور کرده اند، جوانانی هستند که به صورت حرفه ای فعالیت اقتصادی را سرلوحه ی امور خود قرار داده اند و همراهی با نهاد دین و سیاست را وانهاده اند.

در تحلیل نهایی پژوهشگر این پژوهش معتقد است که اخلاق نسل جدید از اخلاق مبتنی بر دین در نسل اول به اخلاق مبتنی بر عرف در نسل دوم و در نسل سوم به اخلاق حرفه ای تغییر شکل داده است و به تبع آن نسل های دوم و سوم نقش میانجی گری خود را نیز از دست داده است و این اتفاق به خصوص در نسل سوم که خودارجاعی را جایگزین ارجاعات دینی کرده است بیشتر نمود دارد؛ بنابراین مبادی اخلاقی این سه نسل نیز دچار تغییراتی اساسی گشته است.