بررسی نقش پژوهش در سینمای مردم شناسی ایران

به گزارش خبرگزاری ایکسل از جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی، نخستین نشست تخصصی جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی، عصر پنجشنبه 27 اردیبهشت در دومین روز جشنواره، با حضور دکتر شهاب الدین عادل، پژوهشگر و استاد دانشگاه و محمد مقدم، مستندساز با موضوع «بررسی نقش پژوهش در سینمای مردم شناسی ایران»، به دبیری محمدرضا مهراندیش در پردیس سینمایی باغ کتاب برگزار شد.

شهاب الدین عادل عکاس و پژوهشگر در ابتدای این نشست بیان کرد: «ما جزو فارغ التحصیلان پیش از انقلاب هستیم و در دوره کارشناسی واحدی به نام مردم نگاری داشتیم. کتاب “سینمای قوم پژوهی” درواقع پایان نامه ارشد من است و در این سال ها نیز تلاش کردم این موضوع را پیگیری کنم؛ چرا که جامعه ایران با اقوام، آیین ها و رسوم مختلف زیر چتر یک کشور حرکت می کنند و با هم تعامل دارند. مهم ترین موزه ها و جشنواره های مردم شناسی از پاریس تا آمریکا و حتی شیکاگو مدارک علم انسان شناسی بصری را خیلی خوب نگه می دارند و انسان شناسی بصری یکی از رشته های مهم در حوزه تولید و ساخت و پژوهش است.»

محمد مقدم، مستندساز و پژوهشگر در این نشست گفت: «سینمای مردم نگار تعاریف و تقسیم بندی های مختلفی دارد. ایران شش دهه است به شکل جدی سینمای مستند دارد. کسی را سراغ ندارم که عامدانه انتخابی در زمینه موضوع مردم نگاری یا قوم نگاری داشته باشد. درواقع اغلب بر اساس کشش های درونی و سفارش هایی است که به آن ها داده شده است.»

او ادامه داد: «چند مستندساز مانند فرهاد ورهرام هستند که در دهه 1340 وارد این حوزه شدند و میراثی را به جای گذاشته اند که با تمام کاستی ها به هرجا بخواهیم ارجاع بدهیم از آن ها استفاده می کنیم.»

این مستندساز همچنین افزود: «در سینمای انسان شناسی، هردو مفهوم تیپیکال و اجتماعی را داریم. آنچه دریافت می کنیم در تمام آثار خوب و بد بعدها تبدیل به گنج می شوند، چرا که سند بصری هستند و خوانش خودشان را دارند، اما کاستی های بسیاری نیز در این عرصه وجود دارد.»

عادل در ادامه صحبت های مقدم بیان کرد: «ما در دوره هایی پیش از انقلاب مستندسازانی داشتیم که در حوزه مردم نگاری و مردم شناسی کارهای زیادی انجام دادند و جوایز بسیاری دریافت کردند. در کنار آن ها نخستین نمونه از فیلم اقوام، مستند مشهور “علف زار” ساخته مریان کوپر و ارنست بی. شودساک است که درباره کوچ ایل بختیاری بود و یکی از نمونه های برجسته سینمای قوم نگاری جهان به شمار می آید.»

او اظهار کرد: «در انسان شناسی بصری باید مطالعه روی یک یا دومورد از زیرمجموعه ها وجود داشته باشد و این کار بسیار سختی است. درواقع شاید نخستین تصاویری که برادران لومیر از ورود قطار به شهر ثبت کردند، نیز همین فیلم مردم شناسی است، چرا که مشاهده گر بود. سینما مانند امروز توسعه یافته نبود، بدون واسطه بود و یک نقطه دید از یک واقعیت رودرروی دوربین ثبت می شد. تک فریم هایی که بریده می شوند نیز سند هستند و فیلمی که ساخته می شود بسیاری از مستندسازان مردم نگار آن ها را آرشیو می کنند و معتقدند بسیار اهمیت دارد.»

این استاد دانشگاه درباره تعریف انسان شناسی گفت: «شناخت ماهیت زندگی اجتماعی و جوامع گوناگون تعریف امروزی انسان شناسی است و باید دید انسان شناسی جسمانی و فرهنگی، مردم نگاری، انسان شناسی اجتماعی و جنبه هایی از زبان شناسی چیست. زمانی که این ها در کنار هم قرار می گیرند می بینیم باید بسیاری از نکات را مطالعه کرد و به تصویر کشید.»

عادل بیان کرد: «کسی که فیلم مردم نگاری می سازد، ابتدا باید به دنبال اسناد و مدارک باشد، یکی از این ها فیلم هایی است که پیش ازاین ساخته شده اند. وقتی مستند “بلوط” غلامحسین طاهری دوست را بررسی می کنیم می بینیم بعدها فیلم های زیادی درباره بلوط لرستان ساخته شد. خود فیلم ها در دوره های قبل تبدیل به منابع می شوند. ما پروژه های مردم شناسی در کانادا داشتیم که به بومیان می پرداخت و سال ها طول کشیده شده است و به شکل مستمر در طول دوران زندگی آن ها مورد بررسی قرار می گیرد.»

در ادامه محمدرضا مهراندیش، دبیر این نشست گفت: «ما برخلاف حوزه عکس که آرشیو خوبی داریم در حوزه مستند آرشیو خوبی نداریم. آلبوم خانه کاخ گلستان عکس هایی از قرن نوزدهم دارد که در دنیا بی نظیر است.»

مقدم درباره رشته های مختلف علوم انسانی و غیر انسانی و پیوندهایی که با یکدیگر دارند بیان کرد: «ما به کرات فیلم هایی داریم که درباره چند موضوع ساخته شده اند. کشور ما ترکیب یافته از اقوام مختلف است و خیلی هم جذاب است. کوچ و آب دو مسیله مهم هستند که آثار بسیاری درباره آن ها ساخته شده است. هیچ پردازشی روی کوچ نشینی به عنوان یک عامل مهم حیاتی در تاریخ کشور نشده است.»

خالق مستند «چهارشنبه سوری» گفت: «فیلم های اقوام زیرمتن های بسیاری دارد و همچنان نیز تکرار می شود، درحالی که امروز کوچ به شکل دیگری انجام می شود. خیلی از پدیده های دیگر که امروز ثبت شده اند، درواقع چیدمان و بازآفرین هستند و چینش بصری می شوند.»

عادل همچنین توضیح داد: «فیلمساز مستند وقتی فیلم مستند می سازد، باید بنیادی به ماجرا نگاه کند و تنها در سطح تصویر، مناسبات روایت و مونتاژ نماند. ما به عمق نیاز داریم و باید مطالعات بسیار داشته باشیم، چرا که مانند دانش است و اگر قرار باشد صرفاً به جذابیت های ظاهری نگاه کنیم، آن مستند کافی نیست. یک مستند تحقیقی خوب حتی می تواند به دولت ها راهکار پیشنهاد دهد.»

او درباره اقدامات لازم برای فیلم مردم شناسی عنوان کرد: «نکته اول منابع است، گردش ژورنالیستی ازجمله آن هاست چرا که ژورنالیست ها تحقیق می کنند. دوم، علاقه و توجه به فرهنگ های شفاهی است. سوم، کاوش های کیفی با توجه به فرهنگ های بیگانه است، ازجمله مهاجرت که زمینه مردم نگاری را برای ما فراهم می کند. ابزار ما اشیا، متون، عکس و سینماست. مردم نگاری شاخه ای از انسان شناسی است و کمی با مردم شناسی متفاوت است. این تفاوت به این برمی گردد که مردم شناسی تحلیلی است و مردم نگاری جنبه توصیفی دارد.»

عادل در پایان سخنان خود گفت: «انسان شناسی تصویر امروز، عنوانی است که در کتاب های سینمایی بسیار دیده می شود و از عقیده ای می آید که فرهنگ از طریق نمادهای قابل رویت آشکار می شود. فرهنگ در لباس ها و وسایل نگاشته و دیده می شود. آنچه باعث دیده شدن می شود، عکس فیلم و یا صداست. این انسان شناسی تصویری ترکیبی است.»

نشست «بررسی نقش پژوهش در سینمای مردم شناسی ایران» با همکاری بنیاد ایران شناسی و موسسه فرهنگی هنری فصل هنر و با مشارکت پژوهشکده مردم شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شد.

جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی با شعار «اقوام، ریشه ایران زمین» تا 30 اردیبهشت در پردیس سینمایی باغ کتاب ادامه دارد.

5757

بررسی نقش پژوهش در سینمای مردم شناسی ایران