بلوای تحریم «دامن خیلی کوتاه» در تهران سال ۱۳۴۶ / نتیجه ی عجیب نظرسنجی سر چهارراه های پر رفت و آمد

فهیمه نظری: مینی ژوپ دامنی ده بیست سانت بالای زانو بود که در تهران دهه ی چهل مد شد و بلوایی به پا کرد. برخی خانواده ها ابدا با این طرز پوشش دختران شان کنار نمی آمدند تا جایی که مخالف آنان گاه منجر به جدال های سخت میان آنان می انجامید گواه آن که در نیمه ی دوم دهه ی چهل یک بار کیهان در صفحه ی حوادث خود تیتر زد: «دختری را که مینی ژوپ می پوشید از خانه بیرون کردند…»

برخی ادارات دولتی نیز به پوشیدن مینی ژوپ واکنش نشان دادند. در همین زمینه یکی از تیترهای کیهان در همان برهه این بود: «پوشیدن مینی ژوپ در بعضی ادارات ممنوع شد» و در توضیح چرایی این ممنوعیت آمده بود: «رئیس یکی از ادارات اعلام کرد که استقبال خانم های کارمند از مینی ژوپ باعث شده که کارمنان مدتی از وقت اداری شان را صرف چشم چرانی کنند.» این پوشش تازه باعث اختلاف بین برخی زوج ها هم شد. کیهان در این زمینه هم در صفحه ی حوادث خود خبری با این تیتر داشت که «مینی ژوپ باعث جدایی زن و شوهر شد…»

بلوای مینی ژوپ در سال ۴۵ به آن جا رسید که برخی معتمدان محلی در غرب تهران علیه آن قیام و به خانواده ها و کسبه پیشنهاد کردند: «مینی ژوپ را محکوم کنید. مینی ژوپ پوش های را به میان خود راه ندهید. با آن ها هم صحبت نشوید و معامله نکنید. مینی ژوپ برای جوانان محروم ما خاصیت یک سم جنسی را دارد…»

یک سال بعد قضیه همچنان جنجال برانگیز بود تا جایی که در مهرماه ۱۳۴۶ مجله ی «زن روز»ی تصمیم گرفت در این زمینه یک پژوهش و نظرسنجی میدانی انجام دهد. به دنبال این تصمیم کمیته ای از چند خبرنگار خود با عنوان «کمیته تحقیق» تشکیل داد و آن را مامور انجام این کار کرد. آمارگران این کمیته مینی ژوپ را طی دو هفته به صورتی همه جانبه مورد بررسی قرار دادند. هدف از این بررسی ها یافتن پاسخ پرسش های زیر بود:

«افکار عمومی این پدیده ی جنجالی مد را چگونه تلقی می کند؛ آیا با روی باز آن را می پذیرد یا با ترش رویی از آن روی برمی گردانند؟

در شهر چه کسانی از این مد طرفداری می کنند و کدام دسته با آن سر مخالف دارند؟

چرا مینی ژوپ تا این حد مایه ی هیجان و جنجال شده؟

و اصولا حرف حساب موافقان و مخالفان در این باره چیست؟» (زن روز ۲۲ ایکسل ۴۶)

خبرنگاران زن روز در قالب این کمیته برای تهیه ی نمونه ای از افکار عمومی با ۱۰۰ پدر ۱۰۰ مادر و ۱۰۰ دختر و پسر جوان از طبقات مختلف و وابسته به طبقات فکری گوناگون جامعه به گفت وگو پرداختند. به حدود صد دوزندگی و مزون سر زدند و سلیقه ی مشتریان آن ها را از روی دفترهای سفارش های شان بررسی کردند. بر سر شاهراه ها و چهارراه های پرازدحام نقاط مخلف تهران  ایستادند و طرز لباس پوشیدن خانم ها را رصد کردند. حاصل این پژوهش میدانی جالب بود: ۹۶ درصد پدران ۸۸ درصد مادران و ۸۵ درصد دختران و پسران جوان مینی ژوپ را مدی «بد» و «وسوسه انگیز» دانستند.

پدرها چه می گفتند؟

از میان صد پدری که خبرنگاران زن روز دیدگاه شان را درباره ی مینی ژوپ پرسیدند ۵۰ نفر با هرگونه دامن بالای زانو مخالفت داشتند و ۲۰ نفر بر این عقیده بودند که تا چند سانتی متر بالای زانو عیبی ندارد. یک نفر حتی بحث در این باره را گناه دانست و گفت: «آقا حرف دامن را با من نزنید مگر حرف قحط است؟»

دیدگاه برخی از پدران مخالف به این شرح بود:

محمدعلی مشاور دبیر آموزش و پرورش: «در محیطی که از گلدسته ی مسجد هر خیابانش هر صبح و شام صدای الله اکبر می شنوید این افراط و تفریط ها را چگونه می توان توجیه کرد؟»

بهمن داودزاده کارمند بانک ۳۸ ساله: «آن وقت که زنان ما شلیته می پوشیدند و هفت لا خودشان را در چادر و چاقچور و روبنده قایم می کردند زن فرنگی دوش به دوش مرد در انتخابات ریاست جمهوری و پارلمان شرکت می کرد و در عرصه ی مد به اندازه ی عرصه ی هنر پیشرفت و شوق داشت. حالا چطور ممکن است مد شایسته ی همان زن چاقچوری و اسیر قدیمی با مد دختران آن زنان آزاد که دردشان بی دردی و خواست شان تفنن است یکی باشد؟ بهتر نیست تقلید را رها کنیم و به حقایق و مقتضیات توجه داشته باشیم؟»

هوشنگ پارسی نژاد کارگر چاپخانه: «ما که بر زخم جوان ها مرهم نمی گذاریم چرا نمک بپاشیم. ما که آن ها را محروم بار می آوریم و این امکان را نمی توانیم برای شان به وجود بیاوریم که غرایز و نیازهای طبیعی شان را از طریقی سالم اقناع کنند چرا این غرایز را با رواج برهنگی و نمایش ساق و را برهنه تحریک کنیم و به آتش تند آن دامن بزنیم؟ چه کسی مسئول این تحریک های بدون ارضا و عاصی کننده است؟»

و دلیل تنها موافق واقعی مینی ژوپ در میان پدران این بود:

«چند سانتی متر بالا رفتن یا پایین آمدن دامن نه دلیل نجابت است نه عکس آن. آیا اگر دامن های کوچولو پایین تر بیاید همه ی عیب ها و مرض های اجتماعی از میان می رود؟ فساد قبل از مینی ژوپ وجود داشت و بعد از آن هم وجود خواهد داشت. همان طور که با آمدن این مد میکروب های هیزی و هوس رانی و سرکشی به وجود نیامد با رفتن آن هم از بین نمی رود. پس بی جهت کاسه کوزه ها را سر این مد بخت برگشته نشکنید و علیه آن چوب تکفیر برندارید. بگذارید آن ها که واقعا مینی ژوپ را دوست دارند از آن لذت ببرند. قول می دهم که رواج و رونق بازار این دامن های کوچولو نه عفت عمومی را جریحه دار می کند نه باعث می شود که آسمان به زمین بیاید. تا بشر بوده هوس و هوای نفس هم بوده مگر این همه که در کتب آسمانی بشر را از هوی و هوس و زنا منع کرده اند دلیلش وجود مد مخصوصی بوده؟ پس چرا این همه نهی از منکر کرده اند؟»

نگاه مادران تابعی از دیدگاه پدران

مادرها که در این زمینه بنا به برداشت کمیته تحقیق زن روز بیش تر تحت تاثیر پدرها قرار داشتند اما دلایلی متفاوت از آن ها عنوان کردند. از ۱۲ خانمی که در میان صد نفر تحریم مینی ژوپ را تایید نکردند ۹ نفر یا از هرگونه اظهارنظری خودداری کردند یا نظر بی تفاوتی ابراز داشتند. و تنها سه نفر از «دامن کوچولو» جانبداری کردند.

مخالفان این گونه گفتند:

دولت بانو شهرزادی آموزگار: «مسخره است. مینی ژوپ برای دخترانِ بار بیش تر از زن های نجیب و خانه دار مناسب است…»

هیلدا وارطانیان کارمند شرکت نفت: «من احساس می کنم این دامن های کوچولو شان و شخصیت زن را پایین می آورد. از او یک مانکن یک مطرب یک عروسک می سازد که می خواهد با نشان دادن پر و پای لختش نظرها را به خود جلب کند. افراط در هر کاری غلط است.»

ایران لهراسب خانه دار: «دویدن دنبال مدهای مضحکی مثل مینی ژوپ یک جور غرب زندگی است.»

محترم صباحی کارگر: «زن ایرانی باید لباس ایرانی بپوشد. مینی ژوپ یک لباس ایرانی نیست.»

ثریا کاشی خانه دار: «آیا ریشه ی تمام دردها و تبعیض ها از زندگی زن ایرانی کنده شده که حالا سنگ مینی ژوپ را به سینه بزند و دنبال این تفنن بی معنی برود. آیا مینی ژوپ این ارزش را دارد که در قبال آن بهانه ای برای تمسخر و تحقیر زن ایرانی به دست مخالفان بیفتد؟»

مهین عشرت جو شصت ساله خانه دار: «سر و صورت مان را که برهنه کرده ایم دست و قسمتی از سینه مان را هم که برهنه کرده ایم پای مان را هم که تا زانو برهنه کرده ایم حالا اگر نصف ران مان را هم با مد مینی ژوپ برهنه کنیم که دیگر مردها برای چی کنجکاوی بکنند و برای چی با حلقه و انگشتر و شیربها به دنبال ما بیایند؟ پول بدهند و چی بخرند؟ […] پس دیگه فاتحه ی عشق و شوهر کردن را بخوانیم.

یکی از موافقان نیز با نام پری. م کارمند شرکت خصوصی این طور گفت: «آن روز هم که کشف حجاب می کردند تا زن جهل زده ی ایرانی را از زندان اندرونی به میان جامعه بکشند خیلی ها با کشف حجاب به مخالفت و دشمنی برخاستند. اما زمان نشان داد که حق با آن ها نبود زمان نشان داد که نگرانی حامیان اندرونی ماندن زن صحت نداشت و آسمان به زمین نیامد بالعکس جامعه از آزاد شدن زن نفع برد و این که امروز ۳۷ هزار خانم معلم هزاران هزار فرزندان همان مخالفین… را درس می دهند و در دل آن ها نور علم می تابانند. پس کجای کشف حجاب بد بود؟»

شانزده ساله های طاغی

در آمارگیری یادشده از صد نفر دختر و پسر جوان ۱۵ تا ۲۵ ساله ۸۵ نفر مخالف مینی ژوپ بودند. همچنین مشخص شد که شانزده ساله ها در میان طرفداران مینی ژوپ از همه سرسخت ترند؛ از ۵ نفر موافقان پروپاقرص سه نفر در گروه سنی ۱۵ تا ۱۷ سال بودند. ۱۰ نفر هم موافق مشروط بودند با منطق طنزآمیز «مینی ژوپ خوب است به شرطی که خواهر و مادر خودمان نپوشند.»

مخالفان جوان مینی ژوپ این گونه گفتند:

منوچهر شادلو: «من وقتی به یکی از زنان مدپرست و افراط کار برمی خورم به نظرم می رسد او مینی ژوپ را وسیله و بهانه ای کرده است تا مقبول بیفتد نگاه های مردان را به طرف خود بکشد و شعله ی میل و تمنا را در دل ها روشن کند. من اگر یک روز تصمیم به ازدواج بگیرم محال است با یکی از این عروسک های جان دار پیوند زناشویی ببندم. حتی اگر او ملکه ی وجاهت باشد و در ناز و نعمت و ثروت غوطه بخورد.»

آریان نژاد دانشجو: «پیروی از مد را هیچ کس محکوم نمی کند این افراط کاری است که قابل ملامت و سرزنش است. درست است که شایستگی در برازندگی است و طرز پوشش یکی از ارکان برازندگی به حساب می آید اما تقلید و افراط در مد هم به برازندگی لطمه می زند.»

طرفداران جوان مینی ژوپ در این جامعه ی آماری عبارت بود از: یک دختر دانشجوی ۲۰ ساله یک دختر محصل ۱۵ ساله دو دختر ۱۶ و ۱۷ ساله و یک پسر دبیرستانی. نازی احمدی محصل می گفت: «من مینی ژوپ می پوشم تا حرص بدخواهان و کهنه پرستان را دربیاورم.» و مهین شباهنگ هم اظهار داشت: «من لباسی را می پوشم که خوشم بیاید. کاری به این ندارم که مردم از آن بدشان می آید یا نه. هر وقت من در کار مردم و زندگی خصوصی آن ها مداخله کردم آن ها هم حق دارند مرا به خاطر لباس پوشیدنم مسخره کنند…»

در نهایت نتیجه ای که از بررسی این اظهارنظرها به دست آمد این بود که تعداد موافقان جدی مینی ژوپ در تهران از ۳ درصد تجاوز نمی کرد.

نتیجه نظرسنجی مزون ها و چهارراه ها

ضمنا بررسی و جست وجو در سالن های دوزندگی زنانه و مزون های پایتخت نشان داد «مینی ژوپ» در عین آن که بر روی دیگر مدها اثری محسوس گذاشته خودش رو به نابودی و مرگ است.

نتیجه ی نظرسنجی بر سر چهارراه های پر رفت و آمد تهران نیز به این شرح بود:

میدان بولوار و خیابان پهلوی [ولیعصر کنونی]: از هر صد زن و دختر ۲۴ نفر چادرپوش ۵ نفر مینی ژوپ پوش (یعنی دامن ده تا ۲۰ سانت بالای زانو) و ۷۱ نفر لباس بی حجاب عادی.

چهارراه شاه [تقاطع جمهوری و ولیعصر/ امیراکرم کنونی]: ۳۳ چادربه سر ۴ مینی ژوپ پوش و ۶۳ نفر لباس بی حجاب عادی.

میدان حسن آباد و خیابان شاهپور [وحدت اسلامی کنونی]:  ۷۴ نفر چادرپوش یک مینی ژوپ پوش و ۲۵ لباس بی حجاب عادی

میدان شهناز [امام حسین کنونی]: ۸۸ چادرپوش یک بالای زانو پوش و یازده نفر بی حجاب عادی.

و نکته جالب توجه این که از میدان قزوین تا امامزاده حسن آمارگران کمیته ی تحقیق در میان صدها زن و دختر پیر و جوان حتی با یک بالا زانو پوش روبه رو نشدند و ۹۲ درصد زنان در این مسیر چادر به سر داشتند.

تحریم مینی ژوپ توسط جمعیت بیداری زنان

روز دوشنبه ۲۴ ایکسل ۱۳۴۶ دو روز پس از انتشار نتیجه ی نظر سنجی مجله ی زن روز درباره ی مینی ژوپ روزنامه ی اطلاعات خبری از تحریم مینی ژوپ داد. این تصمیم شامگاه یکشنبه ۲۳ ایکسل ۱۳۴۶ در جلسه ی عمومی «جمعیت بیداری زنان» [۱] در حضور معاون پلیس تهران و جمعی از افسران پلیس و شخصیت های کشوری اعلام شده بود.

در این جلسه خانم سپهرخادم رئیس جمعیت بیداری زنان گفت: «در این اواخر شکایات متعددی از دوشیزگان و بانوان به جمعیت می رسید مبنی بر این که از مزاحمت هایی که در معابر برای شان ایجاد می شود به تنگ آمده اند. طی بررسی علل این گونه مزاحمت ها به این نتیجه رسیدیم که یکی از علل عمده طرز آرایش و لباس پوشیدن خود خانم هاست به این جهت در حالی که از مسئولین امر انتظار داریم که نسبت به این گونه مزاحمین سخت گیری بیش تری بکنند از خانم ها نیز می خواهیم که در پوشیدن لباس و آرایش خود سنن و شرایط محیط را رعایت کنند و به این جهت پوشیدن مینی ژوپ را این جمعیت تحریم کرده است.»

اما خانم صفی نیا برخلاف نظر خادم بر این باور بود که تنها «مینی ژوپ پوش ها» نیستند که هدف مزاحمین خیابان هستند و لباس تنها بخشی از مسئله است و نه همه ی آن. او گفت: «برای خانم های مسن نیز از این مزاحمت ها فراهم می شود.» و علت این امر را اشکال در آموزش مدارس دانست «در مدارس خود هم طراز با دروسی که به محصلین می آموزیم آداب معاشرت و اخلاق به آن ها یاد نمی دهیم و به همین جهت سطح اخلاق عمومی روز به روز پایین تر می آید.» ولی او نیز در پایان سخنان خود مخالفات سرسختانه اش را با پوشیدن مینی ژوپ اعلام داشت و گفت: «پوشیدن مینی ژوپ از جهت نژادی برای زن های ایرانی هیچ گونه زیبایی ندارد و از جهت عرف و عادت کشور نیز بسیار زننده است و متاسفانه خانواده ها در جلوگیری از پوشیدن این لباس هیچ گونه کوششی ندارند.»

پی نوشت:

[۱]. «جمعیت بیداری زنان» را در اسفند ۱۳۳۸ تشکیل دادند. «جمعیت بیداری زنان» که به همت اعظم سپهر خادم […] تأسیس شد […] این جمعیت «بالا بردن سطح فکری زنان و بهبود وضع خانوادگی اقتصادی و اجتماعی زنان از میان برداشتن موانع ازدواج و آشنا ساختن زنان به حقوق حقه ی خود و مبارزه با مفاسد اخلاقی» را در زمره ی اهدافش قرار داده بود[۹] و علاوه بر فعالیت های نیکوکارانه با انتشار مجله ی بیداری زن که پس از چندی توقیف شد برگزاری کنفرانس هایی با حضور جامعه شناسان و روان شناسان و فعالیت های حقوقی سعی در ارتقای وضعیت زنان داشت. (مریم حسین خواه «از کودتا تا انقلاب: حذف طبقه ی متوسط از متن جنبش زنان» آسو ۱۶ فروردین ۹۷)

۲۵۹