مثال برای نشر اکاذیب

تا حالا شده یه شایعه بی اساس راجع به یکی بشنوید یا یه خبر دروغ توی فضای مجازی ببینید که حالتون رو بد کنه؟ خب، اگه این حرف های دروغ و بی اساس با یه نیت بد پخش بشن و به کسی ضرر بزنن، میشه گفت پای جرم «نشر اکاذیب» در میونه. این روزها با زیاد شدن فعالیت ما تو شبکه های اجتماعی و اینترنت، دونستن مصادیق و مثال های نشر اکاذیب خیلی مهمه تا هم خودمون ناخواسته مرتکب این جرم نشیم و هم اگه کسی این کار رو با ما کرد، بتونیم از حقمون دفاع کنیم. تو این مقاله قراره با کلی مثال واقعی و ملموس، بهتون بگیم اصلاً نشر اکاذیب چیه و چه شکلی تو زندگی روزمره و فضای مجازی اتفاق می افته، تا حسابی با این جرم آشنا بشید.

نشر اکاذیب چیست؟ یه تعریف ساده و کاربردی

قبل از اینکه بریم سراغ مثال برای نشر اکاذیب، بیاین اول ببینیم اصلاً این کلمه یعنی چی. «نشر» یعنی چیزی رو پخش کردن، و «اکاذیب» هم جمع «کذب» هست و یعنی دروغ ها. پس «نشر اکاذیب» یعنی پخش کردن دروغ ها یا خبرهای خلاف واقع. تو قانون ما هم، این عمل یه جرمه که قانونگذار براش مجازات در نظر گرفته.

به زبان ساده، وقتی یه نفر یه حرف دروغ یا یه اتفاق خلاف واقع رو عمداً پخش می کنه و نیتش اینه که به کسی آسیب بزنه یا مردم رو بترسونه و ذهن جامعه رو مشوش کنه، مرتکب جرم نشر اکاذیب شده. فرقی هم نداره این حرف دروغ چقدر زشت یا بد باشه؛ همین که خلاف واقعیت باشه، کافیه. مثلاً اگه کسی دروغ بگه که همسایه ما معتاده، یا بگه فلان شرکت ورشکست شده، در حالی که این حرفا دروغ باشه و نیتش آسیب زدن، میشه نشر اکاذیب.

تو قانون، به طور کلی سه تا رکن اصلی برای تحقق این جرم داریم که باید کنار هم جمع بشن:

1. دروغ بودن حرف: یعنی چیزی که گفته یا نوشته میشه، واقعیت نداشته باشه.
2. قصد بد: یعنی فردی که داره این حرف دروغ رو پخش می کنه، نیتش این باشه که به کسی آسیب بزنه (ضرر مادی یا معنوی) یا اینکه باعث نگرانی مردم یا مسئولین بشه.
3. انتشار: یعنی اون حرف دروغ حتماً باید به گوش یا چشم دیگران برسه و فقط تو دل یا ذهن فرد نباشه.

حالا شاید این سه تا رکن یه کم خشک و قانونی به نظر بیان، اما نگران نباشید! قراره تو ادامه با کلی مثال برای نشر اکاذیب، همه اینا رو براتون روشن کنیم تا کاملاً متوجه بشید این جرم چطوری شکل می گیره.

از تو کوچه پس کوچه های شهر تا دنیای مجازی: مثال های نشر اکاذیب

شاید فکر کنید نشر اکاذیب فقط کار آدم های خاصه یا تو موقعیت های خیلی پیچیده اتفاق می افته، اما واقعیت اینه که این جرم میتونه تو موقعیت های روزمره و خیلی عادی هم رخ بده؛ از یه حرف ساده تو یه جمع دوستانه گرفته تا یه پست پربازدید تو اینستاگرام. حالا بریم سراغ چند تا مثال برای نشر اکاذیب تا قضیه براتون شفاف تر بشه.

نشر اکاذیب تو دنیای واقعی (غیر مجازی)

اینجا منظورمون اون جاهاییه که برای پخش دروغ، از ابزارهای فیزیکی یا حرف های شفاهی استفاده میشه، نه اینترنت و کامپیوتر:

مثال ۱ (نامه یا شکواییه دروغی): گزارش خلاف واقع به نهادهای نظارتی

فرض کنید آقای «الف» از یه همکارش به اسم آقای «ب» دلخور هست و میخواد به اعتبارش لطمه بزنه. آقای «الف» میاد و یه نامه می نویسه به سازمان بازرسی کل کشور (یا حتی به رئیس اداره شون) و توش ادعا می کنه که آقای «ب» تو کارش تخلفات مالی بزرگ انجام داده و کلی پول به جیب زده، در حالی که این حرف ها از اساس دروغه و هیچ سندی هم نداره. نیت آقای «الف» هم فقط ضرر زدن به آقای «ب» و بدنام کردنشه. خب، اینجا آقای «الف» مرتکب جرم نشر اکاذیب شده. حتی اگه تحقیقات نشون بده حرفاش دروغه و آقای «ب» ضرری هم نبینه، چون قصد اضرار و انتشار بوده، جرم محقق شده.

مثال ۲ (گزارش و مراسلات خلاف واقع): تخریب یک پروژه عمرانی

یه شرکت ساختمانی، یه پروژه عمرانی بزرگ رو شروع کرده. یه شرکت رقیب (مثلاً شرکت «ج»)، برای اینکه به این پروژه ضربه بزنه و مردم رو از اون دور کنه، یه گزارش جعلی آماده می کنه و به دروغ توش می نویسه که کیفیت مصالح استفاده شده تو این پروژه پایینه، یا اینکه این پروژه باعث آلودگی محیط زیست منطقه میشه. بعد این گزارش رو برای یه روزنامه می فرسته تا چاپ بشه یا حتی مستقیم برای چند تا اداره دولتی ارسال می کنه. اگر این حرف ها دروغ باشه و هدف شرکت «ج» هم خراب کردن اعتبار اون پروژه و تشویش اذهان عمومی باشه، مرتکب نشر اکاذیب شده.

مثال ۳ (توزیع اوراق چاپی یا خطی): شب نامه های انتخاباتی

نزدی به انتخابات شورای شهر. آقای «د» کاندیدای این دوره است. رقیبش، آقای «ه»، میاد و چند تا شب نامه یا اعلامیه دست نویس یا چاپی تهیه می کنه که هیچ امضایی هم نداره. تو این شب نامه ها نوشته شده که آقای «د» پرونده مالی داره یا اینکه قول هایی که به مردم داده، همش دروغه و نمیتونه بهشون عمل کنه. بعد این شب نامه ها رو شبونه تو محله پخش می کنه یا پشت در خونه مردم می اندازه. چون هدفش بدنام کردن آقای «د» و دور کردن مردم از اونه و حرفاش هم دروغه، این کارش مصداق بارز نشر اکاذیب هست.

مثال ۴ (اظهارات شفاهی در مجامع عمومی): شایعه پراکنی علیه یک موسسه خیریه

فرض کنید یه موسسه خیریه محلی تو شهرتون خیلی فعال و خوش نام هست. یه روز، یه نفر تو یه گردهمایی محلی یا مسجد، شروع می کنه به صحبت کردن و دروغ میگه که این موسسه خیریه، پول های مردمی رو درست خرج نمی کنه و بخشی از کمک ها به جیب مدیرانش میره، در حالی که این حرفا هیچ اساس و مدرکی نداره. نیتش هم اینه که مردم دیگه به این موسسه اعتماد نکنن و کمک هاشون قطع بشه. اگه این حرفای دروغ تو یه جمعی پخش بشه و نیتش هم خراب کردن اعتبار باشه، می تونه مثال برای نشر اکاذیب باشه. البته اینجا باید دقت کنیم که اگر حرفش این باشه که مدیر خیریه کلاهبرداری کرده، اون موقع ممکنه جرم افترا باشه که تو ادامه در مورد تفاوت هاشون صحبت می کنیم.

مثال ۵ (نقل قول ساختگی): نسبت دادن حرف دروغ به یک سلبریتی

تصور کنید یه جمع دوستانه هستید و یکی از شما (آقای «و») برای اینکه خودش رو مهم نشون بده، میاد و به دروغ میگه: «فلانی (که یه بازیگر معروفه) تو یه مهمونی خصوصی گفته که قصد داره از ایران بره و دیگه بازی نکنه.» در حالی که اون بازیگر هرگز چنین حرفی نزده و اصلاً تو اون مهمونی نبوده. اگه نیت آقای «و» از گفتن این دروغ، تشویش اذهان عمومی (مثلاً در مورد آینده سینما) یا حتی ضرر زدن به اعتبار اون بازیگر باشه، می تونه مصداق نشر اکاذیب باشه. اینجا هم فرقی نمیکنه که این حرف رو مستقیم از خودش بگه یا به عنوان نقل قول از شخص ثالثی بهش نسبت بده.

حواستون باشه که تو دنیای امروز، حتی یه حرف دروغ کوچیک اگه با نیت بد و به قصد ضرر زدن پخش بشه، می تونه عواقب قانونی جدی داشته باشه. «حرف مفت»، همیشه هم «مفت» از آب درنمیاد!

مثال های نشر اکاذیب در فضای مجازی (همون دنیای اینترنت!)

با گسترش اینترنت و شبکه های اجتماعی، نشر اکاذیب هم شکل های جدیدی پیدا کرده. حالا دیگه لازم نیست حتماً شب نامه پخش کنید؛ با یه دکمه میشه یه دروغ رو به میلیون ها نفر رسوند! ماده ۱۸ قانون جرایم رایانه ای هم این موضوع رو پوشش داده.

مثال ۶ (انتشار در شبکه های اجتماعی): شایعه ورشکستگی آنلاین شاپ

خانم «ز» تو اینستاگرام یه فروشگاه بزرگ آنلاین داره که محصولات آرایشی و بهداشتی میفروشه و خیلی هم مشتری داره. رقیبش، خانم «ح»، برای اینکه فروش خانم «ز» رو کم کنه و اعتبارش رو خراب کنه، یه پست تو صفحه خودش میذاره یا یه استوری منتشر می کنه که توش نوشته: «یه خبر موثق دارم! فروشگاه آنلاین فلان (اسم فروشگاه خانم ز) ورشکست شده و به زودی تعطیل میشه. محصولاتش هم تاریخ مصرف گذشته ست!» در حالی که هیچ کدوم از این حرفا راست نیست و فروشگاه خانم «ز» حسابی هم پرفروشه. نیت خانم «ح» از انتشار این دروغ، ضربه زدن به کسب وکار خانم «ز» هست و اینجا مرتکب نشر اکاذیب رایانه ای شده.

مثال ۷ (پخش در گروه های پیام رسان): ترساندن مردم با خبر دروغی

یه شایعه بی اساس تو یه گروه بزرگ واتس اپ یا تلگرام پخش میشه که «به خاطر یه ویروس جدید، قراره همه مدارس شهر تعطیل بشن و هیچ کس نباید از خونه بیرون بره!» این پیام صوتی یا متنی، دست به دست میشه و کلی آدم رو نگران می کنه. کسی که برای اولین بار این پیام دروغ رو به قصد تشویش اذهان عمومی (مثلاً برای ایجاد هرج ومرج یا ترس) منتشر کرده، مرتکب نشر اکاذیب شده. فرقی نمیکنه که واقعاً ویروسی وجود داشته یا نه، مهم دروغ بودن خبر و نیت بد هست.

مثال ۸ (ایمیل های انبوه کذب): تخریب شرکت از طریق ایمیل

یه شرکت نرم افزاری، ایمیل های متعددی با محتوای دروغ برای مشتریان شرکت رقیبش می فرسته. تو این ایمیل ها ادعا شده که نرم افزارهای شرکت رقیب پر از باگ امنیتیه، اطلاعات کاربران رو لو میده و پشتیبانی خوبی هم نداره. هدف این کار، از بین بردن اعتماد مشتریان به شرکت رقیب و جذب اونها به سمت خودشه. چون این ادعاها دروغه و با نیت بد انجام شده، این شرکت مرتکب نشر اکاذیب رایانه ای شده.

مثال ۹ (ایجاد پروفایل یا کانال جعلی): برندسازی دروغین

یه نفر یه صفحه اینستاگرامی یا کانال تلگرامی میسازه که اسمش خیلی شبیه به یه برند معروف پوشاک هست. مثلاً اسم برند اصلی «پوشاک بهاره» است و این فرد اسم «پوشاک بهاران» رو انتخاب می کنه. بعد تو این صفحه جعلی، شروع می کنه به انتشار اخبار دروغ درباره برند اصلی. مثلاً میگه که «پوشاک بهاره از مواد اولیه بی کیفیت خارجی استفاده می کنه و محصولاتش استاندارد نیست.» نیتش هم اینه که به برند اصلی ضربه بزنه و حتی شاید مشتری ها رو به سمت خودش بکشه. این هم یه مثال برای نشر اکاذیب در فضای مجازی به حساب میاد.

مثال ۱۰ (دستکاری عکس و اسناد دیجیتال): فتوشاپ کردن مدرک علیه کسی

آقای «ی» برای اینکه به آقای «ک» آسیب بزنه، یه عکس از ایشون رو فتوشاپ می کنه و طوری تغییرش میده که انگار آقای «ک» داره یه کار خلاف قانون انجام میده (مثلاً یه سند جعلی رو امضا می کنه). بعد این عکس دستکاری شده رو تو اینترنت یا گروه های مختلف منتشر می کنه. از اونجایی که اصل عکس و اتفاق دروغه و هدف تخریب اعتبار آقای «ک» هست، این عمل هم نشر اکاذیب رایانه ای محسوب میشه.

مثال ۱۱ (کامنت ها و نظرات دروغین): ترولینگ هدفمند

یه رستوران جدید تو شهر باز شده و خیلی هم محبوب شده. یه رستوران رقیب، چند نفر رو استخدام می کنه که برن زیر پست های این رستوران تو اینستاگرام یا تو سایت های نظرسنجی، کامنت های منفی و دروغی بنویسن. مثلاً بنویسن: «کیفیت غذا افتضاح بود، مسموم شدیم!» یا «رفتار پرسنل خیلی بد بود و ما رو بیرون کردن!» در حالی که این نظرات کاملاً دروغه و هدف فقط تخریب وجهه رستوران جدیده. این هم یه مثال واضح از نشر اکاذیب تو فضای مجازی هست.

فرق نشر اکاذیب با افترا و توهین (با مثال های روشن!)

گاهی اوقات نشر اکاذیب رو با جرم هایی مثل افترا یا توهین اشتباه می گیرن. درسته که اینا شبیه هم هستن، ولی تفاوت های مهمی با هم دارن که باید بدونیم.

مثال ۱۲ (نشر اکاذیب و افترا): فرق تهمت دزدی با دروغ درباره ازدواج

افترا: وقتی یه نفر به یه شخص دیگه «تهمت ارتکاب یه جرم» رو میزنه، میشه افترا. مثلاً اگه آقای «م» بگه: «آقای «ن» از مشتری هاش کلاهبرداری کرده» و نتونه این حرفش رو ثابت کنه، مرتکب جرم افترا شده. چون کلاهبرداری خودش یه جُرمه.

نشر اکاذیب: اما اگه آقای «م» بگه: «آقای «ن» همسرش رو طلاق داده و الان بیکار شده» در حالی که این حرف دروغه و آقای «ن» نه طلاق گرفته و نه بیکار شده، اینجا جرم نشر اکاذیب اتفاق افتاده. چون طلاق یا بیکاری، عمل مجرمانه نیست، فقط یه خبر خلاف واقع هست که گفته شده. پس تو نشر اکاذیب، لازم نیست اون «انتساب» حتماً یه عمل مجرمانه باشه، همین که خلاف واقع باشه کافیه.

مثال ۱۳ (نشر اکاذیب و توهین): فرق ناسزا گفتن با تهمت دروغی

توهین: توهین یعنی استفاده از الفاظ رکیک و زشت یا انجام حرکات توهین آمیز علیه یک نفر. مثلاً اگه آقای «س» به آقای «ش» فحاشی کنه و ناسزا بگه، مرتکب توهین شده.

نشر اکاذیب: اگه آقای «س» دروغ بگه که «آقای «ش» معتاد شده و هر روز مواد مصرف می کنه» در حالی که این حرف دروغه و آقای «ش» هیچ وقت به سمت مواد نرفته، اینجا جرم نشر اکاذیب اتفاق افتاده. چون هدف ناسزا گفتن نبوده، بلکه نسبت دادن یه عمل خلاف واقع (معتاد بودن) با هدف بدنام کردن بوده.

مثال ۱۴ (عدم نیاز به تحقق ضرر): حتی اگه ضرر هم نرسه، جرم هست!

یه نکته خیلی مهم تو نشر اکاذیب اینه که حتی اگه اون حرف دروغ باعث «ضرر واقعی» به کسی نشه، باز هم جرم محقق شده. مثلاً تو مثال ۶ (شایعه ورشکستگی آنلاین شاپ)، اگه خانم «ح» بیاد و دروغ بگه که فروشگاه خانم «ز» ورشکست شده، ولی مشتری های خانم «ز» انقدر وفادار باشن که به این شایعه گوش ندن و خریدشون رو ادامه بدن، بازم جرم نشر اکاذیب برای خانم «ح» محقق شده. چون «قصد اضرار» وجود داشته، حتی اگه ضرری واقعاً اتفاق نیفته. این نشون میده که قانون چقدر به نیت و هدف آدم ها اهمیت میده.

چه جوری باید نشر اکاذیب رو ثابت کرد؟ (شرایط تحقق جرم)

همونطور که گفتیم، برای اینکه بگیم جرمی به اسم نشر اکاذیب اتفاق افتاده، باید سه تا شرط اصلی با هم جمع بشن. اینجا این سه تا شرط رو با ارجاع به مثال هایی که تا الان دیدیم، براتون بیشتر باز می کنیم:

حرفی که زده شده، باید دروغ باشه (خلاف واقع بودن)

اولین و مهم ترین شرط اینه که محتوایی که منتشر شده، واقعیت نداشته باشه. یعنی دقیقاً برعکس چیزی باشه که تو دنیای حقیقی یا مجازی اتفاق افتاده. اگه حرفی که زده شده، هرچقدر هم بد باشه ولی واقعیت داشته باشه، دیگه نمیشه اسمش رو نشر اکاذیب گذاشت. مثلاً تو مثال ۶ (ورشکستگی آنلاین شاپ)، اگه فروشگاه خانم «ز» واقعاً ورشکست شده بود و خانم «ح» این خبر رو منتشر می کرد، دیگه این عمل نشر اکاذیب نبود. یا تو مثال ۲ (گزارش جعلی پروژه عمرانی)، اگر شرکت واقعاً از مصالح بی کیفیت استفاده کرده بود، گزارش شرکت رقیب خلاف واقع محسوب نمیشد.

نکته مهم: وظیفه اثبات دروغ بودن حرف، معمولاً به عهده شاکی (کسی که ازش شکایت شده) هست. یعنی اگه شما از کسی به خاطر نشر اکاذیب شکایت کنید، باید بتونید ثابت کنید اون حرف دروغ بوده. البته تو بعضی موارد، طرف مقابل هم باید بتونه ادعاش رو ثابت کنه.

باید قصد و نیت بد باشه (قصد اضرار یا تشویش)

اینجا دیگه پای نیت وسط میاد! صرفاً دروغ گفتن باعث جرم نمیشه. اون دروغ باید با هدف مشخصی گفته بشه:

• قصد ضرر زدن به شخص خاص: مثل مثال ۱ (نامه دروغی به سازمان بازرسی) که هدف آقای «الف» فقط آسیب زدن به آبروی آقای «ب» بود، یا تو مثال ۶ (ورشکستگی آنلاین شاپ) که خانم «ح» میخواست به کسب وکار خانم «ز» لطمه بزنه.
• قصد تشویش اذهان عمومی یا مقامات: یعنی ایجاد نگرانی، ترس یا ناآرامی بین مردم یا در بین مسئولین. مثلاً تو مثال ۷ (شایعه بیماری)، هدف اصلی ترسوندن و نگران کردن مردم بود. یا تو مثال ۳ (شب نامه های انتخاباتی)، هدف تشویش اذهان عمومی نسبت به یک کاندیدا و ایجاد بی اعتمادی بود.

اگه کسی بدون نیت بد و کاملاً سهوی یه خبر دروغ رو پخش کنه (مثلاً یه اشتباه تو نقل قول پیش بیاد)، اینجا دیگه نمیشه گفت نشر اکاذیب اتفاق افتاده. باید عمداً و با اون نیت سوء این کار رو کرده باشه.

باید حرف دروغ منتشر بشه (عنصر انتشار)

شرط سوم هم اینه که اون حرف یا خبر دروغ، از دهن یا ذهن فرد خارج بشه و به اطلاع «دیگران» برسه. اگه شما یه حرف دروغ رو تو یه کاغذ بنویسید و اون رو تو کشوی میزتون نگه دارید، چون منتشر نشده و کسی ازش باخبر نیست، جرمی اتفاق نیفتاده. «انتشار» یعنی آشکار شدن اون خبر برای حداقل یه نفر دیگه، که میتونه به شکل های مختلفی باشه:

• انتشار کتبی: مثل نامه، شکواییه، گزارش، شب نامه (مثال های ۱، ۲ و ۳).
• انتشار شفاهی: مثل حرف زدن تو یه جمع عمومی (مثال ۴).
• انتشار رایانه ای یا مخابراتی: مثل پست گذاشتن تو اینستاگرام، ارسال پیام تو گروه های تلگرام، ایمیل زدن یا دستکاری عکس و سند دیجیتال و انتشار اون (مثال های ۶ تا ۱۱).

پس تا وقتی که اون دروغ «پخش» نشه، نمیشه گفت جرمی به اسم نشر اکاذیب اتفاق افتاده. این سه شرط باید همزمان با هم وجود داشته باشن تا بتونیم از «جرم نشر اکاذیب» صحبت کنیم.

وقتی کسی اکاذیب نشر داد، چه کار کنیم؟ (مجازات و پیگیری)

خب، تا اینجا با کلی مثال برای نشر اکاذیب و شرایطش آشنا شدیم. حالا سوال اینه که اگه خدای نکرده کسی این کار رو با ما کرد، یا اگه ناخواسته خودمون مرتکب شدیم، چه مجازاتی در انتظارمون هست و چطوری باید پیگیری کنیم؟

مجازاتش تو دنیای واقعی (ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی)

اگه نشر اکاذیب تو فضای حقیقی و با وسایلی مثل نامه، شکواییه، گزارش، اوراق چاپی یا حرفای شفاهی (که البته در قانون اصلی بیشتر روی مکتوب بودن تاکید شده بود و حرف شفاهی باید در جمع یا از طریق نقل قول باشه) اتفاق بیفته، بر اساس ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، مجرم ممکنه به این مجازات ها محکوم بشه:

• حبس: از یک ماه تا یک سال.
• شلاق: تا ۷۴ ضربه.
• اعاده حیثیت: علاوه بر حبس یا شلاق، اگه حیثیت و آبروی فردی از بین رفته باشه، دادگاه میتونه به اعاده حیثیت (برگرداندن آبرو) هم حکم بده. این یعنی مثلاً مجرم باید تو روزنامه تکذیبیه چاپ کنه و از فرد عذرخواهی کنه.

البته باید بدونید که با قانون «کاهش مجازات حبس تعزیری» که جدیدتره، حداقل حبس برای این جرم به ۳ ماه و حداکثر اون به یک سال و نیم کاهش پیدا کرده.

مجازاتش تو دنیای مجازی (ماده ۱۸ قانون جرایم رایانه ای)

اگه نشر اکاذیب از طریق کامپیوتر یا سیستم های مخابراتی (مثل موبایل، تبلت، اینترنت، شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها) اتفاق بیفته، مجازاتش یه کم فرق می کنه و تو ماده ۱۸ قانون جرایم رایانه ای اومده:

• حبس: از ۹۱ روز تا ۲ سال.
• جزای نقدی: از ۵ میلیون ریال تا ۴۰ میلیون ریال.
• هر دو مجازات: دادگاه میتونه هم به حبس و هم به جزای نقدی حکم بده.
• اعاده حیثیت: اینجا هم مثل فضای حقیقی، اعاده حیثیت امکان پذیره.

همونطور که می بینید، مجازات نشر اکاذیب رایانه ای می تونه شدیدتر از نوع غیررایانه ای باشه، مخصوصاً اگه این کار توسط کارمندای دولتی یا به صورت سازمان یافته و گسترده انجام بشه، که مجازات حبسش میتونه بیشتر هم بشه.

جرم قابل گذشت هست یا نه؟

خبر خوب اینکه جرم نشر اکاذیب، جزو جرم های «قابل گذشت» محسوب میشه. این یعنی چی؟ یعنی اگه کسی ازتون به خاطر این جرم شکایت کنه، شما میتونید با اون شخص صحبت کنید و رضایتش رو جلب کنید. اگه شاکی رضایت بده و از شکایتش بگذره، تعقیب قضایی شما متوقف میشه و مجازاتی هم براتون در نظر گرفته نمیشه (یا دادگاه میتونه تو مجازاتتون تخفیف بده). این موضوع تو ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی و همینطور قانون کاهش مجازات حبس تعزیری اومده.

چطوری شکایت کنیم؟ (کجا بریم؟ چی ببریم؟)

اگه شما قربانی نشر اکاذیب شدید و میخواید از کسی شکایت کنید، مراحل کلی این شکلیه:

1. جمع آوری مدارک: مهم ترین قدم اینه که هر مدرکی که نشون میده اون حرف دروغه و منتشر شده رو جمع کنید. مثلاً اگه تو اینستاگرام بوده، اسکرین شات از پست یا استوری. اگه نامه بوده، کپی نامه. اگه شفاهی بوده، شهادت شاهدها.
2. تهیه شکواییه: باید یه شکواییه (همون نامه شکایت) بنویسید که توش مشخصات خودتون و اون فرد، ماجرا رو کامل توضیح بدید و بگید چه حرف دروغی کجا و چطوری منتشر شده و شما چه ضرری دیدید.
3. مراجعه به دادسرا: شکواییه تون رو باید به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم (یعنی جایی که اون حرف دروغ منتشر شده یا به گوش شما رسیده) تقدیم کنید. اگه جرم تو فضای مجازی بوده، باید به دادسرای جرایم رایانه ای مراجعه کنید (اگه تو شهرتون هست).
4. مراحل قانونی: بعد از ثبت شکایت، پرونده به شعبه ای ارجاع میشه و مراحل تحقیقات شروع میشه. بازپرس یا دادیار، اظهارات شما رو میشنوه و مدارک رو بررسی می کنه.

یه مثال از شکواییه نشر اکاذیب (خیلی کوتاه و کاربردی)

فرض کنید می خواید برای مثال ۶ (شایعه ورشکستگی آنلاین شاپ) یه شکواییه بنویسید:

«ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب (یا جرایم رایانه ای) شهر…
با سلام و احترام،
اینجانب: (نام و نام خانوادگی شاکی) فرزند (نام پدر) به شماره ملی (شماره ملی) و آدرس (آدرس دقیق شاکی)
مشتکی عنه: (نام و نام خانوادگی فردی که اکاذیب را منتشر کرده) فرزند (نام پدر) به شماره ملی (شماره ملی) و آدرس (آدرس دقیق مشتکی عنه) یا (آیدی اینستاگرام/تلگرام)
موضوع شکایت: نشر اکاذیب با قصد اضرار به اعتبار شغلی اینجانب از طریق سامانه رایانه ای.
شرح واقعه: اینجانب (نام شاکی)، مدیر فروشگاه آنلاین (نام فروشگاه) هستم. مشتکی عنها (نام فرد متهم)، با قصد تخریب وجهه و ضرر زدن به کسب وکار اینجانب، در تاریخ (تاریخ انتشار) پستی در صفحه اینستاگرام/کانال تلگرام خود با آیدی (@آیدی مشتکی عنه) منتشر نموده که در آن به دروغ ادعا کرده اند که فروشگاه اینجانب ورشکست شده و محصولاتش بی کیفیت است. این ادعاها کذب محض بوده و به اعتبار و فروش اینجانب لطمه جدی وارد کرده است. مدارک شامل اسکرین شات از پست منتشر شده پیوست می باشد.
تقاضا: با عنایت به مطالب معروضه و مستنداً به ماده ۱۸ قانون جرایم رایانه ای، تقاضای رسیدگی، تعقیب کیفری و مجازات مشتکی عنها و همچنین اعاده حیثیت اینجانب را دارم.
با تشکر،
(امضا و تاریخ)»

یه نمونه رای ساده

رای های دادگاه ها معمولاً طولانی و پر از اصطلاحات حقوقی هستن، اما برای اینکه یه دید کلی بهتون بدیم، یه نمونه ساده رو با محوریت مثالمون میاریم:

«در خصوص اتهام خانم «ح» دایر بر نشر اکاذیب رایانه ای علیه خانم «ز» موضوع شکایت نامبرده، دادگاه با بررسی مستندات پرونده، از جمله اسکرین شات های پستی که در صفحه اینستاگرام متهمه منتشر شده، و با توجه به شهادت شهود مبنی بر کذب بودن ادعای ورشکستگی فروشگاه شاکی و قصد اضرار متهمه، بزه انتسابی را محرز دانسته و به استناد ماده ۱۸ قانون جرایم رایانه ای، متهمه را به (مثلاً) ۶ ماه حبس تعزیری و پرداخت جزای نقدی به مبلغ ۱۰ میلیون ریال محکوم می نماید. همچنین، دادگاه متهمه را به اعاده حیثیت از شاکیه از طریق انتشار تکذیبیه در همان صفحه اینستاگرام محکوم می نماید.»

البته این یک نمونه ساده و فرضی هست و رای واقعی دادگاه با توجه به جزئیات پرونده و نظر قاضی میتونه متفاوت باشه.

حواسمون باشه تا تو دام نشر اکاذیب نیفتیم! (نتیجه گیری)

تو این مقاله، کلی مثال برای نشر اکاذیب دیدیم و با هم فهمیدیم که چطور یه حرف دروغ، اگه با نیت بد و به قصد ضرر زدن یا تشویش اذهان عمومی پخش بشه، میتونه تبدیل به یه جرم قانونی بشه. فرقی هم نداره این دروغ رو تو یه نامه بنویسیم یا تو یه پست اینستاگرامی منتشر کنیم. قانون برای هر دو حالت، مجازات در نظر گرفته.

یادمون باشه که تو دنیای امروز که سرعت انتقال اطلاعات خیلی بالاست، مسئولیت پذیری ما تو تولید و انتشار محتوا دو چندان میشه. قبل از اینکه هر خبر یا مطلبی رو پخش کنیم، باید حسابی مطمئن بشیم که حقیقت داره و با نیت بد این کار رو نمی کنیم. چون یه اشتباه یا حتی یه شوخی بی جا، ممکنه عواقب جبران ناپذیری داشته باشه و زندگی خودمون یا دیگران رو تحت تأثیر قرار بده.

خلاصه که حواسمون باشه، دهن مون رو قبل از حرف زدن و انگشتمون رو قبل از پست گذاشتن، خوب کنترل کنیم! و اگه خدای نکرده با همچین مشکلی روبرو شدید، حتماً از یه متخصص حقوقی کمک بگیرید تا بتونید بهترین تصمیم رو بگیرید و از حق و حقوق خودتون دفاع کنید. چون تشخیص دقیق بین نشر اکاذیب، افترا و توهین و همینطور اثبات و پیگیری این جرایم، میتونه کار پیچیده ای باشه و نیاز به دانش حقوقی داره.