نکاح در قانون مدنی – هر آنچه درباره عقد نکاح باید بدانید

نکاح در قانون مدنی - هر آنچه درباره عقد نکاح باید بدانید

نکاح در قانون مدنی

نکاح در قانون مدنی ایران، پایه و اساس تشکیل خانواده است و به ازدواج دائمی یا موقت یک زن و مرد گفته می شود. این عقد با ایجاب و قبول بین طرفین منعقد می شود و آثار حقوقی مهمی مثل مهریه، نفقه و ارث را به دنبال دارد. آگاهی از شرایط و قوانین آن برای هر کسی که قصد تشکیل خانواده دارد، ضروری است.

ازدواج، این پیوند مقدس و مهم، توی زندگی هر کسی جایگاه ویژه ای داره. وقتی پای تشکیل خانواده میاد وسط، غیر از عشق و علاقه، یه سری چارچوب های قانونی هم هست که باید بشناسیمشون. قانون مدنی ما، که برگرفته از فقه اسلامیه، دقیقاً همین چارچوب ها رو برای نکاح یا همون ازدواج تعریف کرده. دونستن این جزئیات خیلی وقتا می تونه جلوی کلی مشکل و سوتفاهم رو بگیره و بهمون کمک کنه یه زندگی مشترک محکم تر و آگاهانه تر بسازیم. بیایید با هم قدم به قدم، به دنیای نکاح در قانون مدنی سر بزنیم و ببینیم این پیمان مهم چه قواعد و ضوابطی داره و چه حقوق و تکالیفی برای زن و مرد ایجاد می کنه.

تعریف و مفهوم عقد نکاح در قانون مدنی

اول از همه، بیایید ببینیم اصلاً نکاح از نظر قانون چیه. شاید فکر کنید ازدواج یه مسئله کاملاً عشقی و احساسیه، اما از دید قانون، «عقد نکاح» یه پیمان حقوقیه که با کلی از عقدهای دیگه فرق می کنه. بر اساس ماده ۱۰۶۲ قانون مدنی، نکاح فقط با «ایجاب و قبول» زن و مرد انجام میشه. یعنی چی؟ یعنی هر دو طرف باید با کلام یا هر نشونه ای که نشون دهنده قصدشون برای ازدواجه، رضایت خودشون رو اعلام کنن و این رضایت به شکل صریح بیان بشه.

برخلاف خیلی از قراردادهای دیگه که ممکنه حول محور مال و منال بچرخن، اصل عقد نکاح، یه عقد مالی نیست. البته که توی دلش مسائل مالی مثل مهریه و نفقه وجود داره، ولی هدف اصلیش ایجاد یه رابطه حقوقی و تشکیل خانواده است. وقتی عقد نکاح به درستی بسته بشه و شرایط صحت نکاح رعایت بشن، بلافاصله بین زن و مرد رابطه زوجیت برقرار میشه و یه عالمه حقوق و تکالیف دو طرفه رو دوششون میذاره. از حق و وظیفه حسن معاشرت گرفته تا نفقه و مهریه که هر کدوم جای خودش رو داره و قانون براشون حکم مشخصی در نظر گرفته.

انواع نکاح: دائم و موقت

توی قانون مدنی ما، عقد نکاح به دو شکل اصلی وجود داره: دائم و موقت. هر کدوم از اینا ویژگی های خاص خودشون رو دارن که دونستنشون حسابی مهمه، چون حقوق و تکالیف متفاوتی رو ایجاد می کنن.

نکاح دائم

نکاح دائم همون ازدواج متعارفیه که بیشتر ما می شناسیم. توی این نوع ازدواج، زن و مرد با هم ازدواج می کنن بدون اینکه مدت خاصی رو برای این زندگی مشترک مشخص کنن. یعنی تا وقتی که جدایی (طلاق یا فسخ نکاح) یا فوت یکی از طرفین اتفاق بیفته، این پیمان پابرجاست و رابطه زوجیت ادامه داره.

  • عدم تعیین مدت: مهمترین ویژگی اش همینه. زمان مشخصی نداره و برای همیشه بسته میشه.
  • توارث: زن و شوهر از همدیگه ارث می برن که این از مهمترین آثار نکاح دائم هست.
  • نفقه: مرد موظفه نفقه زن رو پرداخت کنه، به شرط تمکین زن.
  • حق طلاق: حق طلاق در اصل با مرده، مگر اینکه زن با شروط ضمن عقد، این حق رو هم به دست بیاره یا در شرایط خاصی که قانون پیش بینی کرده (مثل عسر و حرج) بتونه طلاق بگیره.

این نوع نکاح، پایه و اساس تشکیل خانواده توی جامعه ماست و قوانین خیلی گسترده ای برای اون در نظر گرفته شده و اهمیت زیادی در استحکام خانواده داره.

نکاح موقت (صیغه)

نکاح موقت یا همون صیغه، همونطور که از اسمش پیداست، یه ازدواج با زمان مشخصه. یعنی قبل از اینکه صیغه عقد ازدواج خونده بشه، یه مدت زمان خاصی (مثلاً یک ساعت، یک ماه، یک سال و…) رو برای اون در نظر می گیرن. بعد از اتمام این مدت، رابطه زوجیت خود به خود تموم میشه و نیازی به طلاق نیست.

  • تعیین مدت: حتماً باید مدت ازدواج کاملاً مشخص و معلوم باشه. اگه مدت مشخص نشه، عقد باطل می شه و اعتباری نداره.
  • تعیین مهریه: تعیین مهریه توی نکاح موقت یه شرط اساسی برای صحت عقده. اگه مهریه مشخص نشه، عقد باطله و این یکی از تفاوت های نکاح دائم و موقت هست.

تفاوت های کلیدی نکاح دائم و موقت هم جالبه و برای همین حتماً باید این دو رو از هم خوب تشخیص بدیم:

ویژگی نکاح دائم نکاح موقت
مدت زمان نامحدود (تا طلاق یا فوت) محدود و مشخص (باید تعیین شود)
توارث وجود دارد وجود ندارد (مگر با شرط ضمن عقد)
نفقه زن حق نفقه دارد زن حق نفقه ندارد (مگر با شرط ضمن عقد)
مهریه در صورت عدم تعیین، مهرالمثل تعیین می شود حتماً باید تعیین شود، وگرنه عقد باطل است
انحلال با طلاق یا فسخ یا فوت با اتمام مدت یا بخشش مدت از سوی مرد (بذل مدت)

وقتی مدت نکاح موقت تموم میشه، رابطه زوجیت هم خود به خود تموم میشه و نیازی به طلاق نیست. البته مرد می تونه قبل از اتمام مدت، باقی مانده مدت رو به زن ببخشه که بهش می گن بذل مدت. اگه مرد کل مدت رو ببخشه، عقد تموم میشه.

شرایط اساسی صحت عقد نکاح (ارکان عقد)

مثل هر قرارداد دیگه، عقد نکاح هم یه سری شرایط اصلی داره که اگه نباشن، کل عقد از اساس مشکل پیدا می کنه. این شرایط خیلی مهمن و بهشون «ارکان عقد» هم میگن. این شرایط به دو دسته تقسیم میشن: اونایی که مربوط به خود زن و مرد هستن و اونایی که به خودِ صیغه عقد برمی گردن.

شرایط مربوط به طرفین عقد (زن و مرد)

بلوغ

توی قانون ما، برای ازدواج یه سن قانونی در نظر گرفته شده تا افراد با آگاهی و مسئولیت بیشتری وارد زندگی مشترک بشن. طبق ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی، «عقد نکاح دختر قبل از ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از ۱۵ سال تمام شمسی ممنوع است. لیکن در موارد استثنائی که مصلحت طفل اقتضا کند و با تشخیص دادگاه صالح، ازدواج به شرط رعایت غبطه و صلاح طفل مجاز است.» یعنی چی؟ یعنی اصلاً نمیشه قبل از این سنین، ازدواج کرد مگر با اجازه دادگاه و ولی قهری (پدر یا جد پدری) و اون هم فقط در صورتی که دادگاه تشخیص بده ازدواج به مصلحت طفل باشه. سن قانونی ازدواج در ایران به این صورت تعیین شده تا هم سلامت جسمی و روحی افراد حفظ بشه و هم مسئولیت های زندگی مشترک رو بتونن به درستی به عهده بگیرن.

حالا اینجا یه بحث کوچیک بین «بلوغ شرعی» و «بلوغ قانونی» پیش میاد. بلوغ شرعی، همون سنیه که توی احکام دینی برای رسیدن به تکلیف در نظر گرفته شده (دختر ۹ سال قمری، پسر ۱۵ سال قمری). اما برای ازدواج، قانون مدنی سن بالاتری رو مشخص کرده تا این پیمان حقوقی با آگاهی کامل انجام بشه.

عقل

کسی که می خواد ازدواج کنه، باید عاقل باشه! یعنی چی؟ یعنی جنون (دیوانگی) نداشته باشه. اگه خدای نکرده یکی از طرفین توی زمان عقد، جنون داشته باشه، اون عقد باطله. آخه آدم دیوانه که اراده و قصد درستی برای انجام یه کار مهم مثل ازدواج نداره و اهلیت لازم رو نداره. حتی اگه جنون مقطعی باشه و در زمان عقد نکاح وجود داشته باشه، باز هم عقد صحیح نیست.

قصد و رضا

این دو تا کلمه توی حقوق خیلی مهمن و شاید به گوشتون خورده باشه. «قصد» یعنی نیت درونی برای انجام کاری و «رضا» یعنی رضایت قلبی و باطنی به انجام اون کار. برای اینکه عقد نکاح صحیح باشه، هم قصد ازدواج باید وجود داشته باشه و هم رضایت قلبی. اگه یکی از اینا نباشه، عقد یا باطل میشه یا غیر نافذ.

  • قصد انشا: یعنی اینکه واقعاً نیت داشته باشیم که این عقد رو ایجاد کنیم. مثلاً کسی که تو خوابه یا از روی مستی حرفی میزنه، قصد انشا نداره و عقدش باطله. همچنین کسی که دچار بیهوشی یا هیپنوتیزم شده، قصد انشا نداره.
  • رضایت باطنی: یعنی از ته دل راضی باشیم به این ازدواج. این قصد و رضا در نکاح از ارکان مهم محسوب میشه.

حالا اگه کسی رو مجبور به ازدواج کنن (اکراه)، چی میشه؟ طبق ماده ۱۰۷۰ قانون مدنی، «رضای زوجین شرط نفوذ عقد است و هر گاه مکره بعد از زوال کره عقد را اجازه کند نافذ است، مگر اینکه اکراه به درجه ای بوده که عاقد فاقد قصد باشد.» یعنی اگه کسی رو به زور مجبور به عقد کنن، این عقد باطل نیست، بلکه «غیر نافذ» میشه. اگه بعد از برطرف شدن اون زور و اجبار، خودش راضی باشه و عقد رو تایید کنه، عقد از اون لحظه صحیح میشه و اثر می کنه. اما اگه اجبار اونقدر زیاد بوده که اصلاً اراده ای برای عقد نداشته و فاقد قصد بوده، اون موقع عقد باطله.

یه مسئله دیگه هم «ازدواج فضولی» توی نکاحه. یعنی یه نفر بیاد بدون اجازه یکی از طرفین، اون رو برای ازدواج معرفی کنه و صیغه عقد ازدواج رو بخونه. این عقد هم غیر نافذه و اگه اون طرف بعداً راضی بشه و تاییدش کنه، صحیح میشه. همینطور اگه کسی توی شخصیت طرف مقابلش یا یه سری صفات اصلی که توی ازدواج مهمه، اشتباه کرده باشه (مثلاً طرف واقعاً خواهرزاده کسی نیست ولی به این عنوان ازدواج کرده)، ممکنه حق فسخ یا باطل بودن عقد رو داشته باشه.

شرایط مربوط به خود عقد (صیغه، ایجاب و قبول)

ایجاب و قبول

گفتیم که نکاح با «ایجاب و قبول» واقع میشه. ایجاب یعنی پیشنهاد ازدواج از طرف یکی و قبول یعنی پذیرش اون پیشنهاد از طرف دیگری. ماده ۱۰۶۲ قانون مدنی میگه: «نکاح واقع می شود به ایجاب و قبول به الفاظی که صریحا دلالت بر قصد ازدواج نماید.» این یعنی کلمات باید واضح و بدون ابهام باشن.

  • لفظ صریح و ماضی: حتماً باید از الفاظی استفاده بشه که صریحاً نشون دهنده قصد ازدواجه (مثلاً اَنکَحتُ و قَبِلتُ در عربی، یا معادل فارسی اون ها مثل به ازدواج درآوردم و قبول کردم). همچنین این الفاظ باید به صورت ماضی باشن، یعنی زمان گذشته. نمیشه با کلماتی که زمان آینده یا امر رو نشون میدن، صیغه عقد نکاح رو جاری کرد.
  • توالی عرفی: طبق ماده ۱۰۶۵ قانون مدنی، ایجاب و قبول باید به دنبال هم و پشت سر هم اتفاق بیفتن، جوری که عرفاً نشون بده ادامه هم هستن و فاصله زیادی بینشون نیفته و اراده ها متصل باشن. اگه فاصله طولانی بشه، ایجاب از بین میره.

حالا اگه زن و مرد لال باشن، چی؟ قانون راهکار رو پیش بینی کرده: اونا می تونن با اشاره ای که کاملاً منظور رو برسونه، ایجاب و قبول کنن، چون لفظ امکان پذیر نیست.

منجز بودن عقد

«منجز بودن» یعنی اینکه عقد باید همین الان و بدون هیچ قید و شرطی اثر کنه. به زبون ساده تر، نباید بگیم «من با تو ازدواج می کنم، اگر فردا بارون بیاد!» این میشه «عقد معلق» و توی نکاح، عقد معلق باطله. یعنی نباید صحت ازدواج رو به یه اتفاق نامعلوم توی آینده گره زد. منجز بودن عقد نکاح یک شرط اساسی برای صحت اونه.

تفاوت مهم: حواستون باشه که عقد معلق با عقد مشروط فرق داره. توی عقد مشروط، خودِ ازدواج همون لحظه انجام میشه و صحیحه، ولی یه شرطی ضمن اون گذاشته میشه که باید انجام بشه. مثلاً بگیم: من با تو ازدواج می کنم به شرط اینکه مهریه رو توی دو قسط بدی. اینجا ازدواج انجام شده و صحیحه، ولی اون شرط هم باید رعایت بشه.

پس، اگه ازدواج رو به چیزی که هنوز اتفاق نیفتاده یا نامعلومه، گره بزنیم، باطله. اما اگه اون اتفاق از قبل افتاده باشه و هر دو طرف هم ازش خبر داشته باشن (مثلاً «با تو ازدواج می کنم اگر خورشید طلوع کرده باشد» در حالی که خورشید طلوع کرده)، بعضی فقها و حقوقدانان میگن اشکالی نداره و عقد صحیحه، چون دیگه تعلیق در اراده نیست و صرفاً ذکر یه واقعیت موجوده. اما برای اینکه خیالتون راحت باشه، بهتره توی عقد نکاح از هرگونه تعلیقی پرهیز کنید.

موانع نکاح

بعضی وقت ها، یه سری چیزا جلوی ازدواج رو می گیرن و اگه این موانع باشن، ازدواج اصلاً صحیح نیست و حتی ممکنه باطل باشه. این موانع نکاح خیلی مهمن و باید حسابی بهشون دقت کرد، چون نادیده گرفتن اونها می تونه عواقب قانونی جدی داشته باشه.

موانع نسبی (محارم نسبی)

اینا همون محارم خونی خودمونن که ازدواج باهاشون از اساس ممنوعه و باطله. این ممنوعیت دائمیه و به هیچ وجه برداشته نمیشه. مثل پدر و مادر، پدربزرگ و مادربزرگ، فرزند، نوه، خواهر و برادر، عمو و عمه، دایی و خاله (چه پدری و چه مادری).

موانع سببی (محارم سببی)

اینا محارمی هستن که از طریق ازدواج به وجود میان. مثلاً مادر زن، مادربزرگ همسر، دختری که همسر از شوهر قبلیش داره (ربیبه)، زن پدر (نامادری)، زن پسر (عروس) و … . ازدواج با این افراد هم باطله و این محرمیت هم دائمیه.

موانع رضاعی (محارم از طریق شیرخوردن)

اگه یه سری شرایط خاص مربوط به شیرخوردن از یه زن دیگه (مادر رضاعی) رعایت بشه، اون زن و فرزندانش برای بچه شیرخورده، محرم رضاعی میشن و ازدواج با اونها هم ممنوعه. این شرایط شامل سن شیرخوار، مقدار شیر و تعداد دفعات شیرخوردن میشه و اگه به درستی اتفاق بیفته، محرمیت مثل محرمیت نسبی دائمیه.

موانع ناشی از ازدواج سابق یا فعلی

  • داشتن همسر برای زن: توی نکاح دائم، یه زن همزمان نمی تونه با دو مرد ازدواج کنه. این مورد از موانع دائمی ازدواج محسوب میشه و ازدواج دوم باطل خواهد بود.
  • در عده بودن زن: اگه زنی از شوهر قبلیش طلاق گرفته یا شوهرش فوت کرده باشه، باید یه مدت زمانی رو به اسم «عده» نگه داره. توی این مدت، زن حق ازدواج نداره. ماده ۱۰۵۰ و ۱۰۵۱ قانون مدنی به این موضوع اشاره دارن. ازدواج با زن شوهردار یا زنی که در عده هست، حرامه و باطله و حتی ممکنه مجازات هم داشته باشه.
  • ازدواج با زن شوهردار یا در عده غیر: ازدواج با زنی که شوهر دارد یا در عده دیگری است، علاوه بر باطل بودن عقد، باعث حرمت ابدی می شود، یعنی آن زن و مرد دیگر هیچ وقت نمی توانند با هم ازدواج کنند.

موانع دیگر

  • ازدواج با زانی/زانیه: ماده ۱۰۵۴ و ۱۰۵۵ قانون مدنی یه سری قواعد برای ازدواج با کسی که قبلاً زنا کرده، گذاشته. مثلاً مردی که با زن شوهردار زنا کرده، دیگه نمی تونه هرگز با اون زن ازدواج کنه.
  • کفر و ارتداد: طبق ماده ۱۰۵۹ و ۱۰۶۰ قانون مدنی، یه زن مسلمان نمی تونه با مرد غیرمسلمان ازدواج دائم کنه و مرد مسلمان هم نمی تونه با زن غیرمسلمان ازدواج دائم کنه (البته در مورد نکاح موقت با زن کتابیه، بحث های فقهی هست). اگر یکی از زوجین مرتد شود، عقد نکاحشان خود به خود باطل می شود.
  • احرام: کسانی که در حج یا عمره در حالت احرام هستن، نمی تونن ازدواج کنن.
  • تغییر جنسیت: اگه یکی از زوجین تغییر جنسیت بده، رابطه زوجیتشون از بین میره و اگر این تغییر منجر به ایجاد محرمیت نسبی یا سببی جدید شود، ازدواج مجدد با شخص سابق یا محارم جدید ممنوع خواهد بود.

وکالت در عقد نکاح

حتماً دیدید که توی مراسم عقد، بعضی وقت ها به جای خود عروس و داماد، وکیل هاشون ایجاب و قبول رو انجام می دن. این کاملاً قانونی و درسته و بهش می گن «وکالت در عقد نکاح». همونطور که توی خیلی از کارهای حقوقی و مالی نیازی به حضور مستقیم خود فرد نیست (مثلاً شما برای خرید و فروش ماشین وکیل می گیرید)، توی عقد نکاح هم می تونید وکیل داشته باشید.

ماده ۱۹۸ قانون مدنی میگه: «ممکن است طرفین یا یکی از آن ها به وکالت از غیر اقدام نمایند و نیز ممکن است که یک نفر به وکالت از طرف متعاملین این اقدام را به عمل آورد.» یعنی یه نفر می تونه وکیل زن باشه، یکی وکیل مرد، یا حتی یه نفر می تونه وکیل هر دو طرف باشه! فقط باید وکیل توی حدود اختیاراتی که بهش داده شده، عمل کنه. اگه وکیل اختیارات مطلق داشته باشه، باز هم باید «موازین عرفی» رو رعایت کنه و مثلاً برای زن، همسری رو انتخاب کنه که «کفو» او باشه؛ یعنی در حد و اندازه و شأن اون زن باشه.

یه سوال مهم اینجا پیش میاد که شاید ذهنتون رو درگیر کنه: آیا وکیل می تونه خودش با موکلش ازدواج کنه؟ یعنی اگه یه زن، مردی رو وکیل کنه که اون رو به ازدواج یه مرد دیگه دربیاره، آیا اون مرد می تونه خودش با اون زن ازدواج کنه؟ جواب کلی اینه که نه! چون عرفاً وقتی کسی وکیل میشه، منظور اینه که برای شخص سومی ازدواج کنه و نه خودش. مگر اینکه خود موکل (زن) صراحتاً بگه «مرا به ازدواج خودت یا هر مرد دیگری که صلاح می دانی، درآور.» در این صورت بله، می تونه. پس حدود وکالت حتماً باید دقیق و روشن باشه.

ثبت عقد نکاح

توی ایران، ثبت نکاح، خصوصاً نکاح دائم، یه موضوع قانونیه و خیلی هم مهمه. طبق قانون، ازدواج دائم حتماً باید تو دفاتر رسمی ازدواج و طلاق ثبت بشه. عدم ثبت، هم می تونه مجازات داشته باشه و هم برای اثبات حقوق و تکالیف زن و مرد توی آینده کلی مشکل درست می کنه. به خصوص که بدون ثبت رسمی، نمی تونید از خیلی از حمایت های قانونی مثل شناسنامه فرزند بهره مند بشید.

حالا نکاح موقت چطور؟ نکاح موقت معمولاً نیازی به ثبت رسمی نداره، اما تو سه تا حالت حتماً باید ثبت بشه تا از حقوق طرفین بهتر حمایت بشه:

  1. اگه زن باردار بشه، برای مشخص شدن وضعیت فرزند و حقوق مربوط به اون.
  2. اگه طرفین با هم توافق کرده باشن که ثبت بشه.
  3. اگه توی شروط ضمن عقد، ثبت ازدواج موقت رو شرط کرده باشن.

خلاصه که ثبت ازدواج، نه تنها یه کار قانونیه، بلکه یه جور تضمین برای حقوق هر دو طرفه و از خیلی از دردسرها و ابهامات حقوقی جلوگیری می کنه. این کار به حفظ نظم عمومی و حمایت از خانواده کمک زیادی می کنه.

آثار و تکالیف ناشی از نکاح

وقتی زن و مرد با هم ازدواج می کنن، یه سری حقوق و وظایف دو طرفه نسبت به همدیگه پیدا می کنن که زندگی مشترک رو روی اصول پیش ببره و بنیان خانواده رو محکم کنه. بیایید با مهمترین هاشون آشنا بشیم:

مهریه

«مهریه» از مهمترین حقوق مالی زنه که با همین عقد نکاح، به گردن مرد میاد و مرد مدیون اون میشه. مهریه می تونه انواع مختلفی داشته باشه:

  • مهرالمسمی: همون مهریه ای که موقع عقد، مبلغش رو مشخص می کنن و روی اون توافق می شه. بیشتر مهریه ها از این نوع هستن.
  • مهرالمثل: اگه مهریه تعیین نشده باشه یا باطل باشه، دادگاه بر اساس موقعیت و شأن زن توی اجتماع و فامیل، یه مهریه تعیین می کنه.
  • مهرالمتعه: اگه مهریه تعیین نشده باشه و طلاق قبل از رابطه زناشویی اتفاق بیفته، مرد باید مبلغی رو به عنوان مهرالمتعه به زن بده که به وضعیت مالی مرد بستگی داره.

مهریه رو زن می تونه «عندالمطالبه» (یعنی هر وقت خواست و مطالبه کرد) یا «عندالاستطاعه» (یعنی هر وقت مرد توانایی پرداختش رو داشت) مطالبه کنه. این رو هم بدونید که مهریه با عقد به مالکیت زن در میاد و اون می تونه هر جور که دلش خواست باهاش رفتار کنه و حتی قبل از شروع زندگی مشترک هم اون رو مطالبه کنه.

نفقه

«نفقه» هم از حقوق مالی مهمه که با عقد دائم، به عهده مرد میاد. نفقه شامل همه نیازهای زندگی زن مثل خوراک، پوشاک، مسکن، اثاث منزل و حتی هزینه های درمانی و بهداشتی میشه. مرد موظفه که نفقه زن رو تامین کنه، البته به شرطی که زن «تمکین» کنه. یعنی وظایف زناشویی خودش رو به درستی انجام بده. نفقه در قانون مدنی اهمیت زیادی داره و هدفش حمایت مالی از زنه.

البته مواردی هست که زن ناشزه محسوب میشه و حق نفقه رو از دست میده، مثل وقتی که بدون دلیل موجه از زندگی مشترک با همسرش خودداری کنه.

تمکین (عام و خاص)

«تمکین» یعنی زن باید وظایف خودش رو در قبال شوهرش انجام بده. این تمکین در ازدواج دو نوعه:

  • تمکین عام: یعنی زن باید توی خونه ای که شوهرش تعیین کرده زندگی کنه و به امور خانواده رسیدگی کنه و از زندگی مشترک خودداری نکنه.
  • تمکین خاص: یعنی زن باید به نیازهای زناشویی شوهرش پاسخ بده، مگر اینکه عذر شرعی یا قانونی داشته باشه.

اگه زن بدون دلیل موجه، از تمکین سر باز بزنه (بهش میگن «نشوز»)، حق نفقه ازش سلب میشه. البته مواردی هم هست که زن می تونه تمکین نکنه، مثلاً در صورت بیماری، ترس از ضرر جانی یا مالی از سوی مرد، یا زمانی که مهریه عندالمطالبه باشه و مرد هنوز آن را پرداخت نکرده باشد (حق حبس).

حسن معاشرت و معاضدت

قانون میگه زن و مرد باید با هم «حسن معاشرت» داشته باشن و در زندگی مشترک به همدیگه «معاضدت» (کمک) کنن. یعنی با اخلاق خوب با هم رفتار کنن، به هم احترام بذارن و توی سختی ها پشت همدیگه باشن. این یه تکلیف دو طرفه است و برای داشتن یه زندگی شاد و موفق حسابی کاربرد داره. این وظیفه از مهمترین حقوق و تکالیف زوجین محسوب می شود.

ریاست شوهر بر خانواده

بر اساس ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی، «در روابط زوجین ریاست خانواده از خصائص شوهر است.» این یعنی چی؟ این به معنی استبداد یا دیکتاتوری نیست. بیشتر جنبه مدیریتی داره، یعنی مرد مسئولیت اصلی اداره خانواده و تامین معیشت رو به عهده داره و تصمیم گیرنده نهایی در برخی امور کلی خانواده محسوب می شود. البته این ریاست با رعایت مصلحت خانواده و مشورت با همسر باید انجام بشه.

ولايت قهری پدر و جد پدری بر فرزند

پدر و جد پدری (پدرِ پدر) بر فرزند صغیر خودشون «ولایت قهری» دارن. این ولایت شامل اداره امور مالی و غیرمالی فرزند میشه و تا وقتی که فرزند به سن قانونی (۱۸ سالگی) برسه و رشید بشه، ادامه داره. البته این ولایت هم باید در جهت مصلحت فرزند باشه.

انحلال عقد نکاح

هیچ پیوندی ابدی نیست و گاهی اوقات، عقد نکاح هم به دلایل مختلفی ممکنه تموم بشه. انحلال نکاح یعنی برهم خوردن اون پیوند زوجیت. چند تا راه برای این کار هست که هر کدوم قواعد خاص خودشون رو دارن.

فوت

واضحه که اگه یکی از زن و شوهر فوت کنه، عقد نکاح به طور طبیعی تموم میشه و رابطه زوجیت از بین میره. توی این حالت، باز هم مسائلی مثل ارث (برای طرف بازمانده) و عده (برای زن بازمانده) مطرح میشه که احکام خاص خودشون رو دارن.

طلاق

طلاق همون جدایی رسمی زن و شوهره که با تشریفات خاص قانونی انجام میشه. توی قانون ما، طلاق در اصل حق مرده، البته زن هم می تونه با شروط ضمن عقد (مثل حق طلاق) یا اثبات عسر و حرج (سختی زیاد در زندگی) از دادگاه بخواد که طلاقش رو صادر کنه. طلاق انواع مختلفی داره، مثل طلاق بائن و رجعی، طلاق خلع و مبارات. این یه بحث خیلی مفصله که خودش یه مقاله جدا می خواد!

فسخ نکاح

«فسخ» با طلاق فرق می کنه. فسخ یعنی برهم زدن عقد به دلیل وجود یه سری عیوب یا نقص ها که قانون مشخص کرده. مثلاً اگه مرد یا زن یه سری بیماری های خاص (عیوب) داشته باشن، طرف مقابل می تونه عقد رو فسخ کنه. موارد قانونی فسخ محدود و مشخصه و ربطی به اراده دو طرف نداره، بلکه به دلیل وجود نقص در یکی از طرفین یا عقد اتفاق میفته. مثلاً جنون، عنن، و یا برخی بیماری ها می تونن از موارد فسخ نکاح باشن.

پس مهمترین تفاوت های اساسی فسخ با طلاق اینه که فسخ به دلیل وجود عیب یا نقص خاصیه، اما طلاق با اراده و تصمیم زن و مرد (یا فقط مرد) اتفاق می افته. توی فسخ، نیازی به رعایت تشریفات طلاق نیست و از تاریخ فسخ، رابطه زوجیت تموم میشه.

موارد دیگر انحلال

غیر از فوت، طلاق و فسخ، موارد دیگه ای هم هست که می تونه باعث انحلال نکاح بشه و البته کمتر اتفاق میفتن:

  • لعان: این یه مورد خاص و کمتر پیش میاد که توی اون، زن و مرد به دلیل تهمت های زنا یا انکار فرزند، همدیگه رو لعن می کنن و بعد از اون رابطه زوجیتشون از بین میره و حتی محرمیت ابدی بینشون ایجاد میشه.
  • کفر و ارتداد: اگه یکی از طرفین (زن یا مرد) مرتد بشه، عقد نکاح خود به خود باطل میشه و رابطه زوجیت از بین میره.
  • تغییر جنسیت: اگه یکی از زوجین تغییر جنسیت بده، رابطه زوجیتشون از بین میره و عقد منحل میشه.

نتیجه گیری

همونطور که دیدیم، نکاح در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران یه دنیای پر از جزئیات و ظرایف حقوقیه. از شرایط اولیه عقد مثل بلوغ و عقل و قصد و رضا در نکاح گرفته تا انواع نکاح (دائم و موقت)، موانع ازدواج، حقوق و تکالیف زوجین (مثل مهریه، نفقه و تمکین) و در نهایت، راه های انحلال این پیوند، همه و همه توی قانون پیش بینی شدن.

شناخت این قوانین نه تنها برای کسانی که تازه می خوان ازدواج کنن، بلکه برای همه افرادی که توی زندگی مشترک هستن، ضروریه. آگاهی از حقوق و تکالیفمون می تونه جلوی خیلی از مشکلات رو بگیره و به ساختن یه خانواده سالم و پایدار کمک کنه. یادتون باشه، توی مسائل حقوقی پیچیده تر، همیشه بهتره با یه مشاور حقوقی یا وکیل متخصص خانواده مشورت کنید تا بهترین تصمیم رو بگیرید و از حق و حقوق خودتون دفاع کنید. چون هر پرونده و هر شرایطی می تونه جزئیات حقوقی خاص خودش رو داشته باشه.

آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "نکاح در قانون مدنی – هر آنچه درباره عقد نکاح باید بدانید" هستید؟ با کلیک بر روی قوانین حقوقی، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "نکاح در قانون مدنی – هر آنچه درباره عقد نکاح باید بدانید"، کلیک کنید.

نوشته های مشابه