پرداخت هزینه کارشناسی بر عهده کیست

معمولاً هزینه کارشناسی به عهده کسی است که درخواست کارشناسی داده، یعنی متقاضی. اما خب همیشه هم این طوری نیست و بسته به نوع پرونده (حقوقی یا کیفری) و اینکه چه کسی درخواست داده یا حتی دادگاه خودش تشخیص داده، مسئول پرداخت فرق می کند. فهمیدن این موضوع خیلی مهم است تا هم حقوق تان ضایع نشود و هم پرونده الکی طولانی نشود.

وقتی پای یک دعوای حقوقی یا یک پرونده کیفری به دادگاه باز می شود، گاهی اوقات قاضی برای روشن شدن بعضی از مسائل فنی و تخصصی پرونده، نیاز به نظر یک آدم خبره و متخصص پیدا می کند. اینجاست که پای کارشناس رسمی دادگستری به میان می آید. اما سوالی که برای خیلی ها پیش می آید این است که خب حالا که قرار است یک کارشناس به پرونده رسیدگی کند و نظر بدهد، هزینه این کارشناسی را چه کسی باید بپردازد؟ آیا همیشه با همان کسی است که درخواست داده؟ یا در مواقعی دادگاه خودش تصمیم می گیرد که به کارشناس ارجاع بدهد، باز هم پرداخت بر عهده همان متقاضی است؟ این ها سوالات مهمی هستند که جواب شان می تواند سرنوشت یک پرونده را عوض کند و جلوی هزینه های اضافه یا حتی طولانی شدن بی مورد دادرسی را بگیرد.

کارشناسی در نظام قضایی ایران: وقتی پای اهل فن به دادگاه باز می شود

اصلاً بیایید ببینیم کارشناسی چیست و چرا اینقدر مهم است. توی دادگاه، قاضی باید با توجه به مدارک و شواهد، حکم صادر کند. اما بعضی وقت ها موضوعاتی پیش می آید که کاملاً فنی و تخصصی هستند. مثلاً ارزش گذاری یک ملک، تعیین درصد از کار افتادگی در یک حادثه، یا تشخیص دستخط در یک سند. خب قاضی که همه فن حریف نیست و قرار هم نیست که باشد. اینجا لازم است که از نظر یک متخصص استفاده شود.

کارشناسی چیست؟

به زبان ساده، کارشناسی یعنی وقتی یک موضوع تخصصی مطرح می شود که دانش قاضی برای رسیدگی به آن کافی نیست، دادگاه موضوع را به فردی که در آن زمینه تخصص و تجربه دارد (همان کارشناس) ارجاع می دهد تا با بررسی هایش، نظر فنی و تخصصی خود را اعلام کند. این نظر کارشناسی، یکی از دلایلی است که قاضی می تواند برای صدور حکم به آن استناد کند.

کارشناس رسمی دادگستری کیست؟

کارشناس رسمی دادگستری کسی است که بعد از طی کردن مراحل قانونی، آزمون ها و دوره های آموزشی مشخص، موفق به گرفتن پروانه کارشناسی در یک رشته تخصصی شده. این افراد مورد تایید قوه قضاییه هستند و نظراتشان اعتبار قانونی دارد. از مهندس عمران و مکانیک گرفته تا متخصصان حسابداری و خط شناسی، کلی رشته مختلف برای کارشناسی وجود دارد.

چه زمانی دادگاه به کارشناسی ارجاع می دهد؟

دادگاه معمولاً در موارد زیر به کارشناسی ارجاع می دهد:

• وقتی حل و فصل پرونده به دانش فنی و تخصصی نیاز دارد که خارج از حیطه علم قاضی است.
• وقتی یکی از طرفین دعوا (خواهان یا خوانده) از دادگاه می خواهد که برای اثبات ادعایش، موضوع به کارشناس ارجاع شود.
• گاهی اوقات هم قاضی بدون درخواست طرفین، خودش تشخیص می دهد که برای روشن شدن حقیقت و صدور رای عادلانه، باید از نظر کارشناس استفاده شود.

تفاوت کارشناسی با سایر ادله اثبات دعوا

کارشناسی یکی از ادله اثبات دعوا است، اما تنها دلیل نیست. مثلاً اقرار، اسناد، شهادت و قسم هم از دلایل اثبات دعوا هستند. تفاوت اصلی کارشناسی در این است که به جنبه های فنی و علمی موضوع می پردازد، در حالی که سایر ادله ممکن است به جنبه های حقوقی، تاریخی یا وقایع محض بپردازند. نظر کارشناس برای قاضی حجت است، اما قاضی می تواند در صورت قانع نشدن، به آن اعتراض کند یا موضوع را به هیئت کارشناسی (چند نفره) بسپارد.

قواعد کلی پرداخت هزینه کارشناسی در دعاوی حقوقی (بر مبنای قانون آیین دادرسی مدنی)

حالا بیایید سراغ اصل مطلب، یعنی اینکه توی پرونده های حقوقی، هزینه کارشناسی با کیست؟ اینجا ماده ۲۵۹ قانون آیین دادرسی مدنی حرف اول و آخر را می زند. این ماده به زبان حقوقی شاید کمی پیچیده باشد، اما ما سعی می کنیم آن را به زبان خودمان ساده کنیم.

اصل: متقاضی پرداخت می کند

قانون می گوید: «اید اع دستمزد کارشناس به عهده متقاضی است.» یعنی به طور کلی، هر کسی که درخواست کارشناسی را به دادگاه می دهد، باید هزینه آن را هم بپردازد. این یک اصل روشن است:

• زمانی که خواهان تقاضای کارشناسی دارد: اگر شما به عنوان خواهان (شاکی در پرونده حقوقی) بخواهید برای اثبات ادعایتان، مثلاً ارزش یک ملک را مشخص کنید، خودتان باید هزینه کارشناسی را بدهید.
• زمانی که خوانده تقاضای کارشناسی دارد: اگر خوانده (طرف مقابل) برای دفاع از خودش و رد ادعای شما درخواست کارشناسی کند، پرداخت هزینه با اوست.

ارجاع به کارشناسی به نظر دادگاه

خب، اگر خود دادگاه تشخیص داد که برای رسیدگی به پرونده نیاز به کارشناس دارد، آن وقت تکلیف چیست؟ در این حالت هم قانون تکلیف را روشن کرده:

• در مرحله بدوی: اگر پرونده هنوز در مرحله اولیه رسیدگی در دادگاه بدوی باشد، پرداخت دستمزد کارشناس بر عهده خواهان است. یعنی کسی که پرونده را شروع کرده.
• در مرحله تجدیدنظر: اگر پرونده به مرحله تجدیدنظرخواهی رسیده باشد و دادگاه تجدیدنظر صلاح بداند که موضوع به کارشناسی ارجاع شود، پرداخت هزینه بر عهده تجدیدنظرخواه خواهد بود.

ارجاع به کارشناسی به درخواست مشترک طرفین

گاهی اوقات هم می شود که خواهان و خوانده هر دو موافق اند و با درخواست مشترک می خواهند که دادگاه موضوع را به کارشناس ارجاع بدهد. در این صورت، قانون می گوید پرداخت هزینه کارشناسی به صورت بالمناصفه (یعنی به تساوی و نصف نصف) بین دو طرف تقسیم می شود.

شرح تفصیلی ماده ۲۵۹ قانون آیین دادرسی مدنی

این ماده یکی از مهم ترین مواد توی این زمینه است. بیایید با هم قسمت های اصلی اش را مرور کنیم و ببینیم دقیقاً چه می گوید:

«اید اع دستمزد کارشناس به عهده متقاضی است و هر گاه ظرف مدت یک هفته از تاریخ ابلاغ آن را پرداخت نکند، کارشناسی از عداد دلایل وی خارج می شود. هر گاه قرار کارشناسی به نظر دادگاه باشد و دادگاه نیز نتواند بدون انجام کارشناسی انشای رأی نماید، پرداخت دستمزد کارشناسی در مرحله بدوی به عهده خواهان و در مرحله تجدیدنظر به عهده تجدیدنظرخواه است، در صورتی که در مرحله بدوی دادگاه نتواند بدون نظر کارشناس حتی با سوگند نیز حکم صادر نماید، دادخواست ابطال می گردد و اگر در مرحله تجدیدنظر باشد تجدیدنظرخواهی متوقف ولی مانع اجرای حکم بدوی نخواهد بود.»

از این ماده چند نکته مهم را می توانیم بفهمیم:

• اصل با متقاضی است: اولویت با کسی است که خودش درخواست کارشناسی را داده.
• مهلت پرداخت: شما فقط یک هفته از تاریخ ابلاغ فرصت دارید که هزینه را پرداخت کنید (بعداً بیشتر درباره اش حرف می زنیم).
• عواقب عدم پرداخت: اگر در مهلت مقرر پرداخت نکنید، کارشناسی از لیست دلایل شما حذف می شود. این یعنی دادگاه دیگر به نظر کارشناس برای اثبات ادعای شما نگاه نمی کند.
• نقش دادگاه: اگر خود دادگاه کارشناسی را ضروری بداند، بسته به مرحله رسیدگی، خواهان یا تجدیدنظرخواه باید هزینه را بدهند.
• ابطال دادخواست: اگر در مرحله بدوی، دادگاه بدون نظر کارشناس نتواند حکم بدهد و شما هم هزینه را نپردازید، دادخواست شما باطل می شود! این اتفاق خیلی بدی است و یعنی انگار اصلاً دادخواستی نداده اید.
• توقف تجدیدنظرخواهی: در مرحله تجدیدنظر، اگر تجدیدنظرخواه هزینه را ندهد، تجدیدنظرخواهی او متوقف می شود، اما جلوی اجرای حکم دادگاه بدوی را نمی گیرد. یعنی حکم مرحله اول اجرا می شود.

مثلاً فرض کنید شما ادعا می کنید که همسایه تان به ملک شما تجاوز کرده و برای اثباتش درخواست کارشناسی داده اید. اگر هزینه را ندهید، دادگاه دیگر کارشناسی را لحاظ نمی کند و ممکن است بدون این دلیل، رای به ضرر شما صادر کند.

پرداخت هزینه کارشناسی در امور کیفری (تفاوت ها و جزئیات)

پرونده های کیفری با پرونده های حقوقی یک فرق های اساسی دارند، مخصوصاً وقتی پای پرداخت هزینه کارشناسی به میان می آید. اینجا پای قانون آیین دادرسی کیفری و ماده ۵۶۰ آن در میان است.

مبنای قانونی: شرح ماده ۵۶۰ قانون آیین دادرسی کیفری

بر اساس ماده ۵۶۰ قانون آیین دادرسی کیفری، یک سری تفاوت های مهم وجود دارد که باید به آن ها توجه کنیم:

«شاکی و متهم بابت …حق‏الزحمه کارشناسان… که به تشخیص مقام قضائی احضار می شوند، وجهی نمی ‏پردازند و هزینه های مذکور از اعتبارات مربوط به قوه قضائیه پرداخت می شود، اما هرگاه اقدامات مذکور بنا به درخواست شاکی صورت گیرد، شاکی باید هزینه مقرر را مطابق قوانین و مقررات و تعرفه های مربوط، در مهلت تعیین شده، پرداخت کند. در صورتی که شاکی ملزم به پرداخت هزینه مذکور باشد و از پرداخت آن امتناع کند، هزینه مذکور از اعتبارات مربوط به قوه قضائیه پرداخت می شود و مراتب به اطلاع دادستان می رسد تا به دستور وی و از طریق اجرای احکام مدنی، با توقیف و فروش اموال شاکی، با رعایت مستثنیات دین، معادل هزینه پرداخت شده اخذ و به حساب مربوط در خزانه‏داری کل واریز شود. در هر صورت از متهم هیچ هزینه ای اخذ نمی شود.»

مسئولیت پرداخت توسط شاکی

در پرونده های کیفری، شاکی (کسی که شکایت کرده) در چه صورت باید هزینه کارشناسی را بدهد؟

• در صورت درخواست شاکی: اگر خود شاکی برای اثبات جرم یا میزان خسارتش، درخواست کارشناسی بدهد، مسئول پرداخت هزینه است. این مورد شبیه به خواهان در دعاوی حقوقی است.
• امکان پرداخت از اعتبارات قوه قضاییه و سپس استرداد از شاکی: یک نکته مهم در پرونده های کیفری این است که اگر شاکی موظف به پرداخت هزینه باشد و از آن خودداری کند، دادگاه برای اینکه رسیدگی پرونده متوقف نشود، می تواند هزینه را از اعتبارات قوه قضاییه پرداخت کند. اما این به معنی بخشش نیست! بعداً از طریق دادستان و اجرای احکام مدنی، این هزینه با توقیف و فروش اموال شاکی (البته با رعایت مستثنیات دین) از او پس گرفته می شود. پس حواس تان باشد که این هزینه ها بالاخره باید توسط شاکی پرداخت شود و جای دررویی نیست.

مسئولیت پرداخت توسط متهم

از ماده ۵۶۰ قانون آیین دادرسی کیفری یک نکته خیلی مهم دیگر هم می فهمیم: «در هر صورت از متهم هیچ هزینه ای اخذ نمی شود.» این یعنی متهم در پرونده های کیفری، هیچ تکلیفی به پرداخت هزینه کارشناسی ندارد، حتی اگر کارشناسی به درخواست خودش باشد. این یک تفاوت اساسی با دعاوی حقوقی است و به خاطر اصل برائت در امور کیفری و حمایت از متهم است.

ارجاع به کارشناسی به دستور مقام قضایی (دادستان، بازپرس، دادگاه)

اگر مقام قضایی (مثل دادستان، بازپرس یا خود دادگاه) تشخیص بدهد که برای رسیدگی به پرونده و کشف حقیقت، نیاز به نظر کارشناس است و خودش دستور ارجاع به کارشناسی را صادر کند، در این صورت هزینه از اعتبارات قوه قضاییه پرداخت می شود و نه شاکی و نه متهم هیچ مسئولیتی بابت آن ندارند.

بررسی موارد خاص و استثنائات در امور کیفری

گاهی اوقات ممکن است در طول تحقیقات، مثلاً برای تعیین علت فوت یا نوع جراحت، پزشکی قانونی یا کارشناسان دیگر وارد عمل شوند. این موارد معمولاً به دستور مقام قضایی انجام می شود و هزینه اش هم از اعتبارات دولتی پرداخت می شود. پس نیازی نیست شاکی یا متهم نگران پرداخت آن باشند. نکته کلیدی این است که آیا کارشناسی به درخواست مستقیم شاکی بوده یا به تشخیص و دستور مقام قضایی.

مهلت پرداخت و ضمانت اجرای عدم پرداخت هزینه کارشناسی

پرداخت هزینه کارشناسی فقط یک تکلیف مالی نیست؛ بلکه یک زمان بندی مشخص هم دارد که اگر رعایت نشود، ممکن است کل زحمات شما به هدر برود. این مهلت و عواقب نپرداختن آن، از نکات حساسی هستند که باید خوب حواستان به آن ها باشد.

مهلت قانونی: یک هفته از تاریخ ابلاغ قرار کارشناسی

بر اساس ماده ۲۵۹ قانون آیین دادرسی مدنی، شما فقط یک هفته از تاریخی که قرار کارشناسی به شما ابلاغ می شود، فرصت دارید تا هزینه کارشناسی را پرداخت کنید. این مهلت بسیار مهم است و به هیچ وجه نباید از آن غافل شد.

نحوه ابلاغ و اهمیت آن

منظور از تاریخ ابلاغ، زمانی است که این قرار کارشناسی و تعیین هزینه، به صورت رسمی و از طریق سامانه های قضایی (مثل سامانه ثنا) یا ابلاغیه فیزیکی به دست شما می رسد. این تاریخ نقطه شروع محاسبه مهلت یک هفته ای است. پس حتماً ابلاغیه های قضایی خود را به موقع چک کنید و از تاریخ دقیق ابلاغ مطلع باشید.

عواقب عدم پرداخت توسط متقاضی

اگر در مهلت یک هفته ای، هزینه کارشناسی را پرداخت نکنید، اتفاقات ناخوشایندی برای پرونده شما می افتد:

1. خروج کارشناسی از عداد دلایل: این اولین و مهم ترین اتفاق است. یعنی دادگاه دیگر به آن کارشناسی و نتیجه اش به عنوان یک دلیل برای اثبات ادعای شما نگاه نمی کند. فرض کنید ادعایی کرده اید و تنها راه اثباتش نظر کارشناسی است. با خارج شدن کارشناسی، پرونده شما بدون دلیل می ماند و احتمالاً رای به ضرر شما صادر می شود.
2. ابطال دادخواست در مرحله بدوی: این بدترین اتفاق ممکن است! اگر در دادگاه بدوی (مرحله اول) باشید و دادگاه نتواند بدون نظر کارشناس رای صادر کند (مثلاً هیچ دلیل دیگری برای ادعای شما وجود نداشته باشد) و شما هم هزینه را ندهید، دادخواست شما باطل می شود. ابطال دادخواست یعنی پرونده شما کلاً از دستور کار خارج شده و انگار از اول هم دادخواستی نداده اید. برای شروع دوباره باید از نو دادخواست بدهید که هم زمان بر است و هم هزینه دوباره دادرسی دارد.
3. توقف رسیدگی تجدیدنظر در مرحله تجدیدنظر: اگر پرونده به مرحله تجدیدنظر رسیده باشد و شما که تجدیدنظرخواه هستید، هزینه کارشناسی را نپردازید، رسیدگی به تجدیدنظرخواهی شما متوقف می شود. یعنی دادگاه تجدیدنظر دیگر به پرونده شما رسیدگی نمی کند. اما یک نکته مهم اینجا وجود دارد: توقف رسیدگی تجدیدنظر، مانع اجرای حکم بدوی نخواهد بود. این یعنی حکم دادگاه مرحله اول (دادگاه بدوی) به قوت خود باقی است و می تواند اجرا شود، حتی اگر شما هنوز امیدوار به تجدیدنظرخواهی باشید.

بررسی حالت هایی که عدم پرداخت ممکن است موجه باشد

آیا ممکن است کسی نتواند هزینه کارشناسی را بپردازد و این موضوع موجه باشد؟ بله، قانون پیش بینی کرده که در مواردی خاص، افراد می توانند درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی و از جمله هزینه کارشناسی را بدهند. اعسار یعنی اثبات کنید که توانایی مالی برای پرداخت هزینه های دادرسی را ندارید. اگر اعسار شما پذیرفته شود، ممکن است از پرداخت فعلی معاف شوید و این هزینه ها به عهده طرف مقابل (اگر محکوم شود) یا در پایان پرونده به شکلی دیگر تعیین تکلیف شود. اما درخواست اعسار هم خودش مراحل قانونی دارد و باید ثابت شود.

نحوه عملی واریز و پیگیری هزینه کارشناسی

خب، حالا که فهمیدیم پرداخت هزینه کارشناسی چقدر مهم است و چه عواقبی دارد، بیایید ببینیم از نظر عملی چطور باید این کار را انجام داد و بعدش چه پیگیری هایی لازم است.

مراحل دریافت فیش/شناسه پرداخت

اولین قدم، گرفتن اطلاعات مربوط به پرداخت است. این اطلاعات معمولاً در قالب یک فیش یا شناسه پرداخت به شما ابلاغ می شود:

1. از طریق سامانه های قضایی: امروزه بیشتر ابلاغیه ها و دستورات دادگاه از طریق سامانه ثنا به دست شما می رسد. بعد از ابلاغ قرار کارشناسی، می توانید با مراجعه به این سامانه، جزئیات مربوط به میزان هزینه و شناسه پرداخت را پیدا کنید.
2. دفاتر خدمات قضایی: اگر به سامانه ثنا دسترسی ندارید یا نیاز به راهنمایی بیشتری دارید، می توانید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. آن ها اطلاعات لازم برای پرداخت را به شما می دهند و در صورت نیاز، فیش واریزی را پرینت می گیرند.

روش های واریز

بعد از اینکه فیش یا شناسه پرداخت را گرفتید، نوبت به واریز هزینه می رسد:

• واریز اینترنتی: راحت ترین و سریع ترین راه، پرداخت آنلاین از طریق درگاه های پرداخت اینترنتی است که معمولاً در همان سامانه ثنا یا لینک های مربوطه ارائه می شود. با استفاده از کارت بانکی و رمز دوم، می توانید هزینه را پرداخت کنید.
• واریز بانکی: در صورتی که امکان پرداخت اینترنتی وجود نداشت، می توانید با فیش واریزی به بانک مراجعه کرده و مبلغ را به حساب قوه قضاییه واریز کنید.

چگونه دادگاه را از پرداخت مطلع کنیم؟

واریز هزینه به تنهایی کافی نیست. شما باید به دادگاه اطلاع دهید که پول را واریز کرده اید تا آن ها مراحل بعدی پرونده را پیش ببرند. این کار معمولاً به این صورت انجام می شود:

1. تهیه لایحه: یک لایحه کوتاه و رسمی خطاب به شعبه رسیدگی کننده تنظیم کنید. در این لایحه، شماره پرونده، کلاسه و موضوع را ذکر کرده و به دادگاه اعلام کنید که هزینه کارشناسی را طبق دستور پرداخت کرده اید.
2. ضمیمه کردن فیش واریزی: کپی فیش واریزی یا رسید پرداخت اینترنتی را حتماً به لایحه خود ضمیمه کنید. این مدرک اصلی برای اثبات پرداخت شماست.
3. ثبت از طریق دفاتر خدمات قضایی: لایحه و مدارک را از طریق یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه ارسال کنید. آن ها لایحه شما را ثبت سیستمی کرده و به شعبه مربوطه می فرستند.

یادتان باشد، تا زمانی که دادگاه از پرداخت شما مطلع نشود، ممکن است پرونده را معطل بگذارد یا حتی اقدام به خارج کردن کارشناسی از عداد دلایل کند.

مراحل پس از واریز

بعد از اینکه شما هزینه را پرداخت کردید و دادگاه هم مطلع شد، روال عادی پرونده از سر گرفته می شود:

• دادگاه دستور ارجاع پرونده به کارشناس را صادر می کند.
• کارشناس انتخاب شده، پرونده و مدارک را از دادگاه دریافت می کند.
• کارشناس طبق مهلتی که دادگاه تعیین کرده، موضوع را بررسی کرده و نظر کارشناسی خود را به دادگاه اعلام می کند.

بررسی موارد خاص و سوالات رایج

حالا بیایید به چند مورد خاص و سوالات پرتکراری که معمولاً در مورد پرداخت هزینه کارشناسی پیش می آید، بپردازیم تا تصویر کامل تری از موضوع داشته باشید.

هزینه کارشناسی تامین دلیل بر عهده کیست؟

تامین دلیل یعنی شما قبل از اینکه رسماً دعوایی را مطرح کنید، برای جلوگیری از بین رفتن مدارک یا شواهد، از دادگاه می خواهید که آن ها را ثبت و صورت برداری کند. مثلاً خسارت وارد شده به یک ملک یا خرابی یک کالا. در مورد هزینه کارشناسی تامین دلیل، چون هنوز دعوایی به شکل ترافعی (دعوای بین دو طرف) شکل نگرفته و فقط یک طرف (متقاضی) درخواست داده، پرداخت هزینه تمام و کمال بر عهده متقاضی تامین دلیل است. این یک اصل ثابت در این زمینه است.

هزینه کارشناسی نفقه با کیست؟

دعاوی خانواده و به خصوص بحث نفقه، حساسیت های خاص خودش را دارد. در دعاوی نفقه، معمولاً خواهان (که اغلب خانم است) درخواست نفقه می کند و دادگاه برای تعیین میزان آن، موضوع را به کارشناس رسمی (که متخصص حسابداری و امور مالی خانواده است) ارجاع می دهد. بر اساس همان قواعد کلی ماده ۲۵۹ قانون آیین دادرسی مدنی، چون خواهان (در اینجا زن) متقاضی نفقه است و دادگاه هم برای تعیین میزان آن نیاز به کارشناسی دارد، پرداخت هزینه کارشناسی نفقه در مرحله بدوی بر عهده خواهان (زن) است. البته در پایان پرونده و اگر زن محکوم له شود (یعنی رای به نفعش صادر شود)، این هزینه می تواند به عنوان بخشی از خسارات دادرسی از مرد مطالبه شود.

اعتراض به میزان دستمزد کارشناس (تعرفه کارشناسی): آیا امکان پذیر است؟

بله، امکان اعتراض به میزان دستمزد کارشناس وجود دارد. تعرفه دستمزد کارشناسان رسمی دادگستری هر چند وقت یک بار توسط رئیس قوه قضاییه ابلاغ می شود و کارشناسان باید طبق آن تعرفه عمل کنند. اگر شما احساس می کنید که دستمزد تعیین شده برای کارشناسی بیش از حد یا نامتعارف است، می توانید به دادگاه اعتراض کنید. دادگاه این اعتراض را بررسی می کند و در صورت لزوم، دستور کاهش دستمزد یا ارجاع به کارشناس دیگر برای بررسی تعرفه را می دهد.

امکان استرداد یا مطالبه هزینه کارشناسی در پایان پرونده

این یک نکته مهم و دلگرم کننده است! درست است که شما ممکن است مجبور شوید در طول رسیدگی، هزینه کارشناسی را پرداخت کنید، اما اگر در نهایت در پرونده محکوم له شوید (یعنی رای به نفع شما صادر شود)، می توانید هزینه کارشناسی را به عنوان بخشی از خسارات دادرسی، از طرف مقابل (محکوم علیه) مطالبه کنید و پس بگیرید. این قاعده کلی محکوم علیه، هزینه دادرسی را می پردازد شامل هزینه کارشناسی هم می شود. پس نگران نباشید، اگر حق با شما باشد، این هزینه به شما برمی گردد.

هزینه های کارشناسی خارج از دادگاه

گاهی اوقات نیاز به کارشناسی در مراجع دیگری غیر از دادگاه داریم، مثلاً برای تعیین خسارت در بیمه، کارشناسی توسط شهرداری یا سایر نهادها. در این موارد، قواعد پرداخت هزینه معمولاً تابع دستورالعمل ها و مقررات خاص همان نهاد است. مثلاً برای کارشناسی شهرداری، باید به قوانین داخلی شهرداری مراجعه کنید. معمولاً متقاضی خدمات در این نهادها مسئول پرداخت است، مگر اینکه قانون خاصی خلاف آن را بگوید.

آیا عدم توانایی مالی در پرداخت هزینه کارشناسی، می تواند عواقب را تغییر دهد؟

همانطور که قبلاً اشاره کردیم، بله. اگر شما واقعاً توانایی مالی برای پرداخت هزینه کارشناسی را نداشته باشید، می توانید درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی بدهید. اگر دادگاه اعسار شما را بپذیرد، از پرداخت فوری هزینه معاف می شوید. این اقدام جلوی عواقبی مثل ابطال دادخواست یا خروج کارشناسی از عداد دلایل را می گیرد، به شرطی که درخواست اعسار به موقع و درست مطرح شود و مورد قبول دادگاه قرار بگیرد.

مقایسه مسئولیت پرداخت در دعاوی حقوقی و کیفری

برای اینکه بهتر بتوانید تفاوت ها را درک کنید، بیایید یک مقایسه کوچک بین مسئولیت پرداخت هزینه کارشناسی در دعاوی حقوقی و کیفری داشته باشیم:

ویژگی	دعاوی حقوقی (مثلاً ملکی، مالی)	دعاوی کیفری (مثلاً سرقت، کلاهبرداری)
مبنای قانونی	ماده ۲۵۹ قانون آیین دادرسی مدنی	ماده ۵۶۰ قانون آیین دادرسی کیفری
کارشناسی به درخواست طرفین	متقاضی (خواهان یا خوانده) پرداخت می کند.	اگر شاکی درخواست دهد، شاکی پرداخت می کند. اگر متهم درخواست دهد، متهم هیچ هزینه ای پرداخت نمی کند.
کارشناسی به تشخیص دادگاه	در بدوی: خواهان. در تجدیدنظر: تجدیدنظرخواه.	از اعتبارات قوه قضاییه پرداخت می شود (نه شاکی و نه متهم).
مسئولیت متهم/خوانده	خوانده اگر متقاضی باشد، پرداخت می کند.	متهم در هیچ حالتی مسئول پرداخت نیست.
عدم پرداخت توسط متقاضی (خواهان/شاکی)	خروج کارشناسی از عداد دلایل، ابطال دادخواست (در بدوی)، توقف تجدیدنظرخواهی (در تجدیدنظر).	اگر شاکی نپردازد، هزینه از اعتبارات قوه قضاییه پرداخت می شود، اما بعداً از اموال شاکی توقیف و پس گرفته می شود.
امکان استرداد هزینه در پایان پرونده	بله، در صورت محکوم له شدن از محکوم علیه مطالبه می شود.	اگر شاکی محکوم له شود، می تواند مطالبه کند.

نتیجه گیری

خب، تا اینجا با هم دیدیم که پرداخت هزینه کارشناسی، از آن موضوعات حقوقی است که جزئیات زیادی دارد و پیچیدگی های خاص خودش را هم شامل می شود. اینکه پرداخت هزینه کارشناسی بر عهده کیست، بسته به اینکه پای یک پرونده حقوقی در میان باشد یا کیفری، و همچنین بسته به اینکه چه کسی درخواست کارشناسی داده یا دادگاه خودش موضوع را به کارشناس سپرده، حسابی فرق می کند. مهلت یک هفته ای برای پرداخت و عواقب نپرداختن آن، از نکات حساسی است که اگر حواسمان به آن نباشد، ممکن است کل پرونده مان را تحت تاثیر قرار دهد.

در پرونده های حقوقی، اصل بر این است که متقاضی هزینه را می پردازد و اگر دادگاه هم خودش تشخیص دهد، خواهان یا تجدیدنظرخواه مسئول هستند. اما در پرونده های کیفری، وضعیت برای متهم خیلی فرق دارد و او معمولاً هیچ هزینه ای را پرداخت نمی کند. شاکی هم اگر خودش درخواست دهد باید بپردازد، اما حتی اگر نپردازد، قوه قضاییه هزینه را تامین می کند و بعداً از شاکی پس می گیرد. دانستن این تفاوت ها، مثل یک چراغ راهنما در پیچ و خم های دادرسی عمل می کند.

یادتان باشد، کارشناسی نقش حیاتی در روشن شدن حقایق و کمک به قاضی برای صدور یک حکم عادلانه دارد. پس بهتر است همیشه قبل از هر اقدامی، اطلاعات حقوقی تان را کامل کنید یا با یک وکیل متخصص مشورت کنید. این کار جلوی خیلی از دردسرها و هزینه های اضافه را می گیرد و به شما کمک می کند تا با دید بازتری در مسیر دادرسی قدم بردارید و از حقوق خودتان به بهترین شکل ممکن دفاع کنید.