ایا ارث بین دختر و پسر مساوی است؟

اغلب این سوال پیش می آید که آیا ارث بین دختر و پسر مساوی است؟ در پاسخ باید گفت که طبق قوانین جاری کشور و فقه اسلامی، سهم الارث پسر دو برابر سهم الارث دختر است. این قانون در ماده ۹۰۷ قانون مدنی ما هم به صراحت بیان شده و تا امروز تغییری نکرده، حتی با وجود بحث ها و شایعاتی که گاهی می شنویم. پس اگر دنبال جواب صریح بودید، این قانون هنوز پابرجا و لازم الاجراست.

موضوع تقسیم ارث، به خصوص وقتی پای فرزندان دختر و پسر در میان باشد، همیشه یکی از دغدغه های اصلی خانواده ها بوده. از اونجایی که این بحث مستقیم با مسائل مالی و عواطف خانوادگی گره خورده، خیلی ها دنبال این هستند که دقیقاً بدونن قانون چی میگه و آیا خبری از تغییرات جدید هست یا نه. شایعات مختلفی که گاهی تو فضای مجازی می پیچه، باعث میشه که ابهامات بیشتر بشه و آدم ندونه بالاخره باید به چی اعتماد کنه.

توی این مقاله، قصد داریم با هم یه سر و سامانی به همه این ابهامات بدیم. از ریشه و اساس قانون ارث در ایران شروع می کنیم، میگیم که ماده ۹۰۷ قانون مدنی دقیقاً چی میگه و چرا این تفاوت در سهم الارث وجود داره. بعدش سراغ اون شایعات مربوط به تصویب «قانون برابری ارث» در سال ۱۴۰۴ میریم و شفاف سازی می کنیم که تا الان چه اتفاقی افتاده. تازه، برای اینکه همه چیز براتون روشن بشه، حالت های مختلف تقسیم ارث رو با مثال های عددی توضیح میدیم و حتی فرمول ساده ای رو برای محاسبه سهم الارث بهتون یاد میدیم.

از همه مهم تر، اگه شما هم مثل خیلی ها دلتون میخواد که ارثتون رو بین فرزندان دختر و پسرتون به صورت مساوی یا نزدیک به مساوی تقسیم کنید، راه های قانونی ای که تو زمان حیاتتون میتونید انجام بدید رو کامل براتون باز می کنیم. مثل وصیت، صلح عمری و هبه. در کنار این ها، به موارد خاصی مثل ارث نوه، فرزندخوانده و ارث از مادر هم اشاره می کنیم و در نهایت، مراحل کلی تقسیم ارث رو به زبان خودمونی براتون میگیم تا اگه خدای نکرده درگیر این مسائل شدید، سردرگم نشید و بدونید باید از کجا شروع کنید.

واقعیت تلخ یا شیرین؟ سهم الارث دختر و پسر تو ایران چقدره؟

بیاین از همین اول کار تکلیف رو روشن کنیم. تو نظام حقوقی ما، که بر پایه فقه اسلامی بنا شده، یه اصل کلی برای تقسیم ارث بین فرزندان وجود داره: پسرها دو برابر دخترها ارث می برن. این قاعده، دقیقاً تو ماده ۹۰۷ قانون مدنی هم اومده و میگه: «اگر وراث طبقه اول، فقط اولاد باشند، اموال متوفی بین اونها به صورت سهم الارث پسر دو برابر دختر تقسیم میشه.»

حالا شاید براتون سوال باشه که چرا اینطوریه؟ خب، این مسئله ریشه های فقهی و تاریخی داره. تو فقه اسلامی، دلایل مختلفی برای این تفاوت سهم الارث ذکر شده. یکی از مهم ترین دلایل اینه که معمولاً مسئولیت های مالی و تامین معاش خانواده بر عهده مردان قرار داده شده. یعنی از نظر فقهی، مرد وظیفه داره نفقه همسر و فرزندانش رو بده و این سهم بیشتر، تا حدی برای پوشش دادن همین مسئولیت ها در نظر گرفته شده. البته، این یک بحث پیچیده است که موافقان و مخالفان خودش رو داره، ولی چیزی که مهمه، اینه که فعلاً این قانون جاری و ساریه و همه باید طبق اون عمل کنن.

پس، اگه پدر یا مادری فوت کنه و فرزندانش هم دختر و هم پسر باشن، برای تقسیم اموالش باید این نسبت رو رعایت کرد. به زبون ساده، اگه یه پیتزا رو بین یه پسر و یه دختر بخوایم اینطوری تقسیم کنیم، پسر دو تیکه و دختر یه تیکه می بره. بریم سراغ بخش بعدی تا ببینیم آیا واقعاً قرار بوده این قانون عوض بشه یا نه!

خب، پس قانون برابری ارث تو سال 1404 تصویب نشده؟

یکی از سوالات داغی که خیلی ها می پرسن اینه که آیا بالاخره قانون برابری ارث بین دختر و پسر تو سال ۱۴۰۴ تصویب شده؟ یا اگه نشده، تکلیف اون طرح هایی که تو مجلس مطرح شده چی میشه؟ بریم که جواب این ابهام بزرگ رو با هم روشن کنیم.

جواب صریح و کوتاه اینه: خیر! تا سال ۱۴۰۴ (یا همون ۱۴۰۳ شمسی که الان هستیم)، هیچ قانونی برای برابری کامل سهم الارث دختر و پسر تصویب و لازم الاجرا نشده. پس، هر چیزی که شنیدید یا دیدید، صرفاً در حد شایعه، پیشنهاد، طرح یا بحث بوده و هنوز به قانون تبدیل نشده که زندگی مردم رو تحت تأثیر قرار بده.

حتماً یادتونه که تو سال ۱۴۰۱، یه طرحی تو مجلس شورای اسلامی تحت عنوان «طرح اصلاح مواد ۹۰۷، ۹۰۸ و ۹۴۹ قانون مدنی» برای برابری ارث بین فرزندان دختر و پسر مطرح شد. این طرح سر و صدای زیادی هم به پا کرد و خیلی ها فکر کردن دیگه کار تمومه و ارث برابر میشه. اما واقعیت اینه که تصویب یه طرح تو مجلس تازه اول کاره! برای اینکه اون طرح بشه قانون و اجرا بشه، باید از فیلتر شورای نگهبان هم رد بشه. شورای نگهبان هم معمولاً این جور طرح ها رو از نظر مغایرت با شرع و قانون اساسی بررسی می کنه.

تا این لحظه، شورای نگهبان این طرح رو تأیید نکرده و به دلیل ایرادات شرعی، فعلاً پرونده اش رو باز گذاشته. یعنی چی؟ یعنی هنوز اون طرح تبدیل به قانون نشده و در حد یک پیشنهاد باقی مونده. تا زمانی هم که شورای نگهبان مهر تأیید نزنه، این طرح هیچ وجاهت قانونی برای اجرا نداره. پس حواستون باشه که گول شایعات رو نخورید و همیشه به منبع رسمی قوانین نگاه کنید.

موافقان این طرح معتقدن که برابری ارث باعث میشه جایگاه زن تو جامعه و خانواده تقویت بشه و به عدالت اجتماعی نزدیک تر میشیم. از اون طرف، مخالفان میگن که این طرح با احکام فقهی اسلام مغایرت داره و ممکنه تبعات دیگه ای هم برای خانواده ها داشته باشه. خلاصه که بحث هنوز ادامه داره و تا وقتی قانون جدیدی نیاد، همون ماده ۹۰۷ قانون مدنی حرف اول و آخر رو میزنه.

حالت های مختلف تقسیم ارث بین بچه ها: از تک فرزند تا چند دختر و پسر

تقسیم ارث همیشه یه معادله ساده نیست و ممکنه با توجه به تعداد و جنسیت فرزندان و وجود یا عدم وجود پدر، مادر یا همسر متوفی، فرق کنه. بیاین با هم این حالت های مختلف رو بررسی کنیم تا کاملاً دستتون بیاد که چطور محاسبه میشه:

اگر متوفی فقط یک فرزند داشته باشد

• فقط یک پسر: اگه تنها وارث متوفی یه پسر باشه، تمام اموالش (بعد از کسر سهم الارث احتمالی همسر و پدر و مادر) به همون پسر می رسه.
• فقط یک دختر: اگه تنها وارث متوفی یه دختر باشه، تمام اموالش (بعد از کسر سهم الارث احتمالی همسر و پدر و مادر) به همون دختر می رسه. در این حالت، تفاوتی بین دختر و پسر نیست، چون وراث دیگه ای نیستن که نسبت 2 به 1 معنی پیدا کنه.

اگر متوفی چند فرزند همجنس داشته باشد

• همه دختر: اگه همه فرزندان متوفی دختر باشن (مثلاً دو دختر یا سه دختر)، مابقی اموال (بعد از کسر سهم الارث همسر و پدر و مادر) به صورت مساوی بین اونها تقسیم میشه. مثلاً اگه دو دختر باشن، هر کدوم نصف می برن.
• همه پسر: اگه همه فرزندان متوفی پسر باشن (مثلاً دو پسر یا سه پسر)، مابقی اموال (بعد از کسر سهم الارث همسر و پدر و مادر) به صورت مساوی بین اونها تقسیم میشه. مثلاً اگه دو پسر باشن، هر کدوم نصف می برن.

اگر متوفی فرزندان دختر و پسر داشته باشد

اینجاست که همون قانون اصلی پسر دو برابر دختر خودشو نشون میده. اگه هم فرزند دختر و هم فرزند پسر وجود داشته باشن، سهم الارث بینشون با نسبت ۲ به ۱ (برای پسر دو برابر دختر) تقسیم میشه. چطور؟ فرض کنید هر سهم دختر ۱ واحد هست، پس هر سهم پسر ۲ واحد در نظر گرفته میشه. مجموع این واحدها رو حساب می کنیم و بعد اموال رو تقسیم بر این مجموع واحدها می کنیم تا ارزش هر واحد دستمون بیاد. نگران نباشید، تو بخش بعدی با یه مثال حسابی اینو براتون جا میندازم.

تأثیر وجود همسر، پدر یا مادر متوفی بر سهم الارث فرزندان

قبل از اینکه برسیم به تقسیم ارث بین فرزندان، باید سهم الارث یه سری از وراث رو کنار بذاریم که بهشون میگن صاحبان فرض. این افراد سهم مشخص و ثابتی دارن:

• همسر (زوج/زوجه):
  • اگه متوفی فرزند داشته باشه (چه دختر، چه پسر یا هر دو)، سهم همسرش یک هشتم (۱/۸) از کل اموال متوفی خواهد بود.
  • اگه متوفی فرزند نداشته باشه، سهم همسرش یک چهارم (۱/۴) از کل اموال متوفی خواهد بود.
• پدر و مادر متوفی:
  • اگه متوفی فرزند داشته باشه، سهم هر کدوم از پدر و مادر (اگه در قید حیات باشن) یک ششم (۱/۶) از کل اموال متوفی هست.
  • اگه متوفی فرزند نداشته باشه، داستان فرق می کنه و بسته به وجود وراث دیگه، ممکنه سهمشون بیشتر بشه یا حتی کل ارث بهشون برسه. اما تا وقتی فرزند هست، سهمشون یک ششمه.

پس، اول سهم همسر و پدر و مادر رو از کل ماترک (اموال به جا مانده) کم می کنیم، بعد باقی مونده رو بین فرزندان تقسیم می کنیم که تو بخش بعدی بیشتر در موردش حرف میزنیم.

چطور سهم الارث رو حساب کنیم؟ فرمول و یه مثال جوندار!

حالا که با اصل قضیه و حالت های مختلف آشنا شدیم، وقتشه بریم سر اصل مطلب و ببینیم چطور باید سهم الارث رو محاسبه کنیم. شاید اولش کمی پیچیده به نظر برسه، ولی با یه فرمول ساده و یه مثال عملی، مثل آب خوردن یاد می گیرید.

گام به گام محاسبه سهم الارث:

1. تعیین کل ماترک: اول از همه، باید کل دارایی و اموال متوفی (ماترک) رو مشخص کنید. این شامل هر چیزی میشه که متوفی داشته، از خونه و ماشین و زمین گرفته تا پول تو بانک و سهام و طلا و… البته قبل از هر چیزی، باید دیون و بدهی های متوفی (اگه داشته باشه) و هزینه های کفن و دفن از این ماترک کم بشه.
2. محاسبه سهم الارث زوج/زوجه، پدر و مادر (اگه باشن): همونطور که قبل تر گفتیم، اگه همسر و/یا پدر و مادر متوفی در قید حیات باشن، اول باید سهم ثابت اونا رو از ماترک کم کنیم.
   • همسر: اگه متوفی فرزند داشته، یک هشتم ماترک. اگه فرزند نداشته، یک چهارم ماترک.
   • پدر و مادر: اگه متوفی فرزند داشته، هر کدوم یک ششم ماترک.

   اگه فقط همسر یا فقط پدر و مادر باشن، باز هم به همین نسبت سهمشون رو برمی دارن.

3. تقسیم باقی مانده اموال بر اساس واحد سهم: حالا هرچیزی که از ماترک باقی مونده، بین فرزندان تقسیم میشه. اینجا همون فرمول پسر دو برابر دختر وارد عمل میشه. برای اینکه محاسبه راحت تر بشه، هر سهم دختر رو ۱ واحد و هر سهم پسر رو ۲ واحد در نظر می گیریم.

مثال عددی:

فرض کنید یه آقایی فوت کرده و ۲ میلیارد تومان ماترک (اموال باقی مانده) داره. ایشون یه همسر، یه پدر، یه مادر، ۲ دختر و ۱ پسر داره. مراحل محاسبه رو با هم بریم:

• قدم اول: تعیین ماترک: ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان.
• قدم دوم: محاسبه سهم صاحبان فرض:
  • سهم همسر: چون متوفی فرزند داره، سهم همسرش ۱/۸ ماترکه.
    
    ۱/۸ × ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ = ۲۵۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
  • سهم پدر: چون متوفی فرزند داره، سهم پدرش ۱/۶ ماترکه.
    
    ۱/۶ × ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ = ۳۳۳,۳۳۳,۳۳۳ تومان
  • سهم مادر: چون متوفی فرزند داره، سهم مادرش ۱/۶ ماترکه.
    
    ۱/۶ × ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ = ۳۳۳,۳۳۳,۳۳۳ تومان
• قدم سوم: محاسبه باقی مانده ماترک برای فرزندان:
  
  ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ (کل) – ۲۵۰,۰۰۰,۰۰۰ (همسر) – ۳۳۳,۳۳۳,۳۳۳ (پدر) – ۳۳۳,۳۳۳,۳۳۳ (مادر) = ۱,۰۸۳,۳۳۳,۳۳۴ تومان (باقی مانده برای فرزندان)
• قدم چهارم: تقسیم باقی مانده بین فرزندان با استفاده از واحد سهم:
  • متوفی ۲ دختر و ۱ پسر داره.
  • دخترها: هر کدوم ۱ واحد سهم. (پس ۲ دختر = ۲ × ۱ = ۲ واحد)
  • پسر: ۲ واحد سهم. (پس ۱ پسر = ۱ × ۲ = ۲ واحد)
  • مجموع کل واحدها = ۲ (دختران) + ۲ (پسر) = ۴ واحد.
• قدم پنجم: ارزش هر واحد سهم:
  
  ۱,۰۸۳,۳۳۳,۳۳۴ (باقی مانده) ÷ ۴ (مجموع واحدها) = ۲۷۰,۸۳۳,۳۳۳.۵ تومان (ارزش هر واحد)
• قدم ششم: سهم نهایی هر فرزند:
  • سهم هر دختر: ۱ واحد × ۲۷۰,۸۳۳,۳۳۳.۵ = ۲۷۰,۸۳۳,۳۳۳.۵ تومان
  • سهم پسر: ۲ واحد × ۲۷۰,۸۳۳,۳۳۳.۵ = ۵۴۱,۶۶۶,۶۶۷ تومان

پس دیدید که چقدر راحت میشه این رو حساب کرد. فقط کافیه قدم به قدم پیش برید و حواستون به سهم صاحبان فرض باشه.

جدول خلاصه سهم الارث فرزندان در حالت های رایج (بعد از کسر سهم زوج/زوجه و ابوین):

حالت فرزندان	نحوه تقسیم باقی مانده ماترک
فقط یک پسر	تمام باقی مانده به او می رسد.
فقط یک دختر	تمام باقی مانده به او می رسد.
چندین دختر (همگی دختر)	به طور مساوی بین دختران تقسیم می شود.
چندین پسر (همگی پسر)	به طور مساوی بین پسران تقسیم می شود.
دختر و پسر (مختلط)	پسر دو برابر دختر ارث می برد (نسبت ۲:۱).

دوست داری ارث رو عادلانه تقسیم کنی؟ راه های قانونی اش هست!

خیلی از پدر و مادرها دلشون میخواد که بعد از خودشون، فرزندان دختر و پسرشون به صورت مساوی یا نزدیک به مساوی از اموالشون بهره مند بشن. با اینکه قانون مدنی ما سهم الارث پسر رو دو برابر دختر میدونه، اما جای نگرانی نیست! یه سری راه های قانونی وجود داره که شما تو زمان حیات خودتون میتونید ازشون استفاده کنید تا به این هدف نزدیک بشید. این راه ها کمک می کنن تا وصیت شما به خواست قلبی تون نزدیک تر بشه.

وصیت تملیکی: تا یک سوم دست خودته!

یکی از شناخته شده ترین راه ها برای این کار، وصیت تملیکی هست. وصیت تملیکی یعنی چی؟ یعنی شما وصیت می کنید که بعد از فوتتون، بخشی از اموالتون به ملکیت شخص یا اشخاص خاصی دربیاد. خبر خوب اینه که شما میتونید تا یک سوم (۱/۳) کل اموالتون رو آزادانه و بدون نیاز به اجازه هیچ کس (حتی ورثه) وصیت کنید. پس اگه دلتون میخواد سهم دخترهاتون بیشتر بشه تا با پسرها برابر یا نزدیک تر بشه، میتونید تو وصیت نامه تون این یک سوم رو به نفع دخترهاتون بنویسید.

مثلاً اگه کل دارایی شما ۳ میلیارد تومانه، میتونید تا ۱ میلیارد تومن رو وصیت کنید. اگه این ۱ میلیارد تومن رو به دخترهاتون ببخشید، عملاً سهم اونا از حالت عادی بیشتر میشه. حالا اگه بخواید بیشتر از یک سوم اموالتون رو وصیت کنید، مثلاً نصف اموال رو به دخترهاتون بدید، چی میشه؟ در این صورت، اون مقدار مازاد بر یک سوم، به تأیید (تنفیذ) بقیه وراث نیاز داره. اگه اونا موافقت کنن، وصیت شما اجرایی میشه، وگرنه فقط همون یک سوم معتبر خواهد بود.

صلح عمری: خیالت راحت، بدون دردسر!

یه راه مطمئن تر و کم دردسرتر برای تقسیم عادلانه اموال تو زمان حیات، صلح عمری هست. صلح عمری یه نوع قرارداد رسمی هست که تو دفترخونه اسناد رسمی تنظیم میشه. تو این قرارداد، شما میتونید اموالتون رو به فرزندانتون (یا هر کس دیگه ای) صلح کنید، ولی شرط بذارید که تا وقتی خودتون زنده هستید، منافع اون اموال (مثلاً درآمد اجاره خونه یا حق سکونت) برای خودتون باشه. به این میگن حق انتفاع.

فرق صلح عمری با وصیت اینه که صلح عمری یک قرارداد لازم الاجرا هست و بعد از فوت شما، دیگه وراث نمیتونن اعتراضی بهش بکنن یا اون رو به هم بزنن. نیازی هم به تنفیذ وراث نداره. اینجوری میتونید با خیال راحت و با توجه به خواست خودتون، اموال رو به هر نسبتی که دوست دارید، از جمله به صورت مساوی، بین فرزندانتون تقسیم کنید و مطمئن باشید که بعد از شما هم همینطور اجرا میشه.

هبه (بخشش): کادو بده و دلشاد کن!

روش سوم، هبه یا همون بخشش هست. تو این روش، شما تو زمان حیاتتون، بخشی از اموالتون رو به صورت هدیه یا بخشش به یکی از فرزندانتون (یا هر کس دیگه ای) منتقل می کنید. مثلاً یه خونه رو به نام یکی از دخترهاتون می کنید یا مبلغی پول بهش میدید. این کار هم کاملاً قانونیه و تا زمانی که شما در قید حیات باشید، میتونید با این روش، به هر نسبتی که میخواید، اموالتون رو بین فرزندانتون تقسیم کنید و به برابری نزدیکش کنید.

یه نکته مهم در مورد هبه اینه که هبه، یک عقد جایزه. یعنی چی؟ یعنی اگه هنوز مالی که هبه کردید تو دست گیرنده (موهوب له) باشه و تغییر نکرده باشه، شما میتونید از هبه خودتون برگردید (به جز در مواردی خاص مثل هبه به پدر و مادر و فرزند، یا مواردی که عوضی در کار بوده). اما اگه مال دیگه تو دستش نباشه یا تغییر کرده باشه، دیگه نمیشه ازش برگشت.

پس اگه قصد دارید از این راه ها استفاده کنید، حتماً با یه وکیل متخصص مشورت کنید تا بهترین و مطمئن ترین راه رو براتون انتخاب کنه و خیالتون از هر جهت راحت باشه.

یادمون باشه که وصیت تملیکی تا یک سوم اموال نیاز به رضایت ورثه نداره، اما برای بیشتر از اون، تنفیذ (تأیید) ورثه لازمه. ولی صلح عمری، قراردادی رسمی و قطعیه که دیگه کسی نمیتونه اون رو به هم بزنه و بهترین راه برای تقسیم عادلانه اموال بدون دردسره.

بعضی موارد خاص تو تقسیم ارث که بد نیست بدونی

توی بحث ارث و میراث، یه سری موارد خاص هم وجود داره که ممکنه سوال برانگیز باشه و خیلی ها ندونن تکلیفشون چیه. بیاین با هم چند تا از این موارد رو بررسی کنیم:

سهم الارث دختر و پسر از مادر: فرقی با ارث از پدر نداره!

شاید خیلی ها فکر کنن وقتی ارث از مادر به فرزندان میرسه، داستان با ارثی که از پدر میمونه فرق داره و ممکنه سهم دختر و پسر مساوی باشه. اما حقیقت اینه که هیچ تفاوتی بین سهم الارث فرزندان از پدر و مادر وجود نداره! یعنی چه پدر فوت کرده باشه و چه مادر، نسبت پسر دو برابر دختر برای تقسیم باقی مانده اموال بین فرزندان، کماکان پابرجا و لازم الاجراست.

پس اگه مادر فوت کنه و دو دختر و یک پسر داشته باشه، بعد از کسر سهم الارث پدر (همسر مادر) و پدر و مادر خود مادر (اگه در قید حیات باشن)، باقی مانده اموال با همون نسبت ۲ به ۱ بین پسر و دخترها تقسیم میشه.

ارث نوه (اولاد اولاد): جایگزین پدر و مادرشون

توی قانون ارث، نوه یا اولاد اولاد هم می تونه ارث ببره، اما نه همیشه. شرط اصلی ارث بردن نوه اینه که پدر یا مادر خودش (یعنی فرزند مستقیم متوفی) در زمان فوت پدربزرگ یا مادربزرگش زنده نباشه.

نوه در این حالت، قائم مقام پدر یا مادر فوت شده خودش میشه. یعنی سهمی رو می بره که پدر یا مادرش اگه زنده بودن، می بردن. حالا اگه نوه ها هم خودشون دختر و پسر باشن، دوباره همون قانون پسر دو برابر دختر بین خودشون اعمال میشه. مثلاً اگه پدربزرگ فوت کنه و فرزند پسرش قبلاً فوت کرده باشه و اون فرزند پسر هم دو تا بچه (یه دختر و یه پسر) داشته باشه، اون دو نوه، سهم پدرشون رو می برن و بین خودشون، پسر نوه دو برابر دختر نوه ارث می بره.

ارث فرزندخوانده: قانون چی میگه؟

یکی دیگه از سوالات رایج، بحث ارث فرزندخوانده هست. بر اساس قوانین فعلی ما، فرزندخوانده از نظر قانونی از والدینی که او را به فرزندی قبول کرده اند، ارث نمی برد. رابطه ارث بری فقط بر اساس نسب (همون رابطه خونی) و سبب (رابطه زوجیت) برقرار میشه. پس، فرزندخوانده فقط میتونه از طریق وصیت از والدینی که او را بزرگ کرده اند، ارث ببره. یعنی اگه والدین رضاعی دلشون میخواد به فرزندخوانده شون ارثی برسه، باید حتماً براش وصیت نامه تنظیم کنن (البته باز هم تا سقف یک سوم اموال).

ارث فرزند ناتنی و نامشروع: متاسفانه، بی بهره

• فرزند ناتنی: فرزند ناتنی یعنی فرزند همسر شما که از ازدواج قبلی اوست و شما پدر یا مادر خونی او نیستید. این فرزند از شما ارث نمی برد، چرا که رابطه نسبی با شما ندارد.
• فرزند نامشروع: متأسفانه، طبق قوانین ما، فرزندانی که از رابطه نامشروع به دنیا میان، از پدر و مادر خودشون ارث نمی برن. این قانون، بر اساس فقه اسلامی هست و متأسفانه برای این فرزندان، سهم الارثی در نظر گرفته نشده.

پس، می بینید که در مورد ارث، جزئیات زیادی وجود داره که آگاهی ازشون خیلی مهمه. اگه هر کدوم از این موارد خاص تو خانواده شما پیش اومده، بهترین کار اینه که با یه وکیل متخصص مشورت کنید.

مراحل تقسیم ارث، قدم به قدم و به زبان خودمون

وقتی خدای نکرده یکی از اعضای خانواده فوت میکنه، علاوه بر اندوه از دست دادن، کارهای اداری و قانونی مربوط به تقسیم ارث هم اضافه میشه. این مراحل ممکنه اولش کمی سردرگم کننده به نظر برسن، اما اگه قدم به قدم جلو برید، زیاد هم سخت نیست. بیاین با هم مراحل تقسیم ارث رو به زبان ساده مرور کنیم:

۱. گرفتن گواهی حصر وراثت: شناسنامه وراث!

اولین و مهم ترین قدم، گرفتن گواهی حصر وراثت هست. این گواهی در واقع یه جور شناسنامه رسمی برای وراث محسوب میشه. با این گواهی، مشخص میشه که متوفی دقیقاً چند تا وارث قانونی داره و رابطه اونها با متوفی چی بوده. برای گرفتن این گواهی باید به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی مراجعه کنید.

مدارک مورد نیاز معمولاً شامل گواهی فوت، شناسنامه و کارت ملی متوفی و وراث، عقدنامه متوفی (اگه متاهل بوده)، و استشهادیه (که معمولاً با امضای چند نفر از معتمدین محلی و تأیید دفتر اسناد رسمی مبنی بر اینکه این افراد، وراث واقعی متوفی هستند، تهیه میشه). بعد از ثبت درخواست، شورای حل اختلاف یه آگهی منتشر می کنه و اگه تا یه مدت مشخص (مثلاً یک ماه) کسی اعتراضی نداشت، گواهی حصر وراثت صادر میشه.

۲. تعیین کارشناس و ارزیابی اموال: ارزش گذاری دارایی ها

بعد از اینکه گواهی حصر وراثت رو گرفتید، نوبت میرسه به شناسایی و ارزیابی کل اموال و دارایی های متوفی، یعنی همون ماترک. این شامل همه چیز میشه: املاک (خونه، زمین، مغازه)، خودرو، پول نقد، حساب های بانکی، سهام، طلا و جواهرات، لوازم منزل و هر چیز باارزش دیگه ای. اگه اموال متوفی شامل ملک و املاک باشه، ممکنه نیاز باشه از کارشناس رسمی دادگستری کمک بگیرید تا ارزش دقیق اونها رو مشخص کنه. این ارزیابی برای محاسبه دقیق سهم هر وارث خیلی مهمه.

۳. توافق وراث یا فروش اموال: تقسیم یا نقد کردن

بعد از اینکه ارزش کل ماترک مشخص شد، دو تا راه اصلی پیش روی وراث هست:

• توافق بین وراث: اگه همه وراث با هم کنار بیان و به توافق برسن، میتونن اموال رو بین خودشون تقسیم کنن. مثلاً یکی خونه رو برداره، یکی ماشین رو و یکی هم پول نقد رو، طوری که ارزش سهم هر کدومشون با همون نسبت های قانونی برابر باشه. این بهترین و سریع ترین راهه.
• فروش اموال: اگه وراث نتونن سر تقسیم اموال به توافق برسن، میتونن از دادگاه بخوان که اموال رو به فروش برسونه و پول حاصل از فروش رو بر اساس سهم الارث هر کدوم، بینشون تقسیم کنه. این روش ممکنه زمان برتر باشه، اما در نهایت حق هر کس بهش میرسه.

۴. پرداخت دیون و هزینه های کفن و دفن: اولویت ها رو فراموش نکنید!

یه نکته خیلی مهم اینه که قبل از هر گونه تقسیم ارثی، باید یه سری هزینه ها و بدهی ها پرداخت بشن. ترتیب پرداخت هم اینطوریه:

1. هزینه های کفن و دفن: این هزینه ها در اولویت اول هستن و باید از ماترک پرداخت بشن.
2. دیون و بدهی های متوفی: هر بدهی که متوفی داشته (وام، قرض، مهریه و…) باید از اموالش پرداخت بشه.
3. اجرای وصیت: اگه متوفی وصیت نامه داشته باشه، وصیتش (تا سقف یک سوم اموال یا بیشتر با تنفیذ وراث) باید اجرا بشه.

بعد از پرداخت همه این موارد، تازه باقی مانده ماترک برای تقسیم بین وراث آماده میشه.

۵. صدور سند به نام وراث: نهایی شدن مالکیت

در نهایت، بعد از اینکه همه مراحل بالا طی شد و سهم هر وارث مشخص گردید، اگه اموال شامل ملک و املاک باشه، سند اونها به نام وراث صادر میشه. این یعنی هر وارث به صورت رسمی مالک سهم خودش از دارایی متوفی میشه و میتونه هر کاری که میخواد باهاش بکنه. اگه پول نقد یا سهام باشه، به حسابشون واریز میشه یا به نامشون منتقل میشه.

پس با دونستن این مراحل، اگه خدای نکرده تو موقعیتش قرار گرفتید، دیگه میدونید از کجا شروع کنید و چه قدم هایی رو بردارید.

نتیجه گیری

خب، رسیدیم به آخر داستان و وقت جمع بندیه. همونطور که با هم بررسی کردیم، فعلاً و تا اطلاع ثانوی، طبق قوانین کشورمون (که از فقه اسلامی گرفته شده)، سهم الارث پسر دو برابر سهم الارث دختره. پس هر وقت شنیدید آیا ارث بین دختر و پسر مساوی است؟ یادتون باشه که جواب قانونی اش منفیه و شایعات مربوط به تصویب قانون جدید برابری ارث تو سال ۱۴۰۴ هنوز حقیقت نداره و در حد طرح و بحث باقی مونده.

با این حال، دیدیم که اگه یه نفر دلش بخواد ارثش رو بین بچه هاش عادلانه تر تقسیم کنه، دستش کاملاً بسته نیست. راه هایی مثل تنظیم وصیت تملیکی (تا یک سوم اموال) یا صلح عمری و حتی هبه (بخشش) تو زمان حیات، بهش این امکان رو میده که به این هدف برسه و تا حد زیادی برابری رو ایجاد کنه. این راه ها میتونن اختلافات احتمالی آینده رو هم کم کنن و خیال آدم رو از بابت تقسیم اموالش راحت کنن.

در نهایت، مهم ترین چیزی که باید بهش توجه کنید، آگاهی از قوانین و مشورت با افراد متخصص هست. مسائل مربوط به ارث گاهی اوقات خیلی پیچیده میشن و ممکنه موارد خاصی پیش بیاد که نیاز به دانش حقوقی دقیق داشته باشه. پس اگه تو این مسیر ابهامی دارید یا با چالش خاصی روبرو شدید، حتماً با یه وکیل متخصص تو امور ارث و میراث مشورت کنید تا بهترین و مطمئن ترین راه رو بهتون نشون بده و از حقتون دفاع کنه. اینجوری هم دل خودتون آروم میگیره و هم از بروز مشکلات بزرگ تر تو آینده جلوگیری می کنید.